16 tips voor het fotograferen met een lange sluitertijd
woensdag 12 december 2018, 11:57 door Liesbeth van Asselt | 80.194x gelezen | 19 reactiesToen ik mijn cursisten van de gevorderdencursus liet kiezen tussen oefenen met architectuurfotografie of met lange sluitertijden (long exposure) bij landschapsfotografie, kozen ze unaniem voor het laatste. Blijkbaar een onderwerp waar nog veel vragen over zijn. Daarom een aantal tips over hoe je hier mee aan de slag kunt gaan.
1. Maak proefopnames
Als je op een plek komt waarvan je denkt dat die geschikt is voor het fotograferen met lange sluitertijden, maak dan eerst wat proefopnames voordat je alles installeert. Lange sluitertijden worden vaak gebruikt bij seascapes, dat wil zeggen langs de kust. Hoe je foto er uiteindelijk uit komt te zien, hangt dan niet alleen af van het water, maar ook van de lucht!
2. Instellingen voor een lange sluitertijd
Je hebt een lange sluitertijd nodig, dus een lage lichtgevoeligheid (100 ISO) en een diafragma van meestal rond de f/16 of soms zelfs f/22.
3. Onthoud de juiste instelling
Meet nu alvast welke sluitertijd de camera bij die instellingen kiest en onthoud die voor tip 4 en 5.
4. Gebruik een ND filter
Bepaal welke sluitertijd nodig is met jouw ND-filter. Een ND-filter is een grijsfilter (Neutral Density) wat licht tegen houdt. In de tabel zie je dat je bij bijvoorbeeld een big stopper (die 10 stops licht tegen houdt) van 1/250 seconde naar 4 seconden gaat.
De sluitertijd moet dan dus op bulb gezet worden. Bij de meeste camera's kan immers geen langere sluitertijd dan 30 seconden ingesteld worden.
5. Gebruik een tabel of app
Het berekenen van de juiste sluitertijd kun je uit je hoofd doen, maar je kunt ook zo'n tabel uitprinten en meenemen. En er zijn veel apps voor op de smartphone te vinden. Wel zo handig!
6. Bepaal welk effect in wilt bereiken
Hoe sterk je ND-filter moet zijn hangt af van het effect wat je beoogt, van hoeveel licht er aanwezig is, en van de bewegingssnelheid van het te fotograferen onderwerp.
7. Corrigeer ruis achteraf
Over het wel of niet gebruiken van de ruisonderdrukking in je camera verschillen de meningen. Kwaad kan het niet, maar het verlengt wel de wachttijd. Heb je een sluitertijd gebruikt van drie minuten, dan is de camera daarna nog drie minuten bezig met de ruisonderdrukking. Dat betekent dat het maken van de foto zes minuten duurt! Ik zet het daarom uit en verwijder de ruis en de hot pixels in de RAW-converter.
8. Controleer de batterij
Check of de batterij nog voldoende geladen is. Bij het werken met lange sluitertijden gebruikt je camera meer stroom dan je gewend bent. Een volle batterij is dus wel zo handig. Neem bij voorkeur ook altijd een volle reserve accu mee.
9. Werk met een stevig statief
Zet de camera op een stevig statief! Wind en stromend water geven beweging aan het statief, met als resultaat een onscherpe foto. Het statief moet dus zelf stevig zijn, maar ook stevig neergezet worden.
10. Stel vooraf scherp
Stel scherp en zet daarna de autofocus uit. Plaats daarna pas het grijsfilter. Je autofocus werkt dan niet meer en dan is het prettig als je alvast scherpgesteld hebt.
11. Bepaal vooraf je compositie
Bepaal de compositie en zet de statiefkop vast. Als het filter eenmaal op je lens zit, zie je niet genoeg meer om de compositie nog nauwkeurig te kunnen bepalen. Overigens: als je een lichtsterke lens hebt, kan live view soms behulpzaam zijn. Je krijgt een lelijk beeld te zien, maar duidelijk genoeg voor het bepalen van de compositie.
12. Kies je ND filter wijs
Bevestig het ND-filter op de lens. Er zijn schroeffilters van bijvoorbeeld B+W en schuiffilters van Lee. Wat je gebruikt is persoonlijke voorkeur. Ik werk zelf met de schroeffilters van B+W. Soms zet ik daar een tweede filter of een variabel ND-filter op om wat meer speelruimte te hebben. Maar zie mijn eerdere blog, het gebruik van een variabel filter heeft ook nadelen!
Naast het in dit blog genoemde nadeel, is het variabele ND-filter ook niet bruikbaar op groothoeklenzen, je krijgt dan een kruis in beeld. Wat overigens ook gebeurt als je het filter te ver doordraait op een standaard- of telelens. Een variabel ND-filter bestaat uit twee polarisatiefilters, en dat heeft zo zijn beperkingen!
13. Houd rekening met croppen
Met twee filters op elkaar heb je vaak last van vignettering, dus kader ruim, zodat dit vignet later weggesneden kan worden.
14. Gebruik een draadontspanner
Sluit de draadontspanner of afstandsbediening aan. Je wilt elke onnodige beweging van je camera voorkomen. Door je camera te kunnen ontsteken op afstand voorkom je mogelijke bewegingen. Je kunt ook werken met de timer van je camera, maar dat is wel iets minder praktisch.
Een extra nadeel van de timer is sluitertijden langer dan 30 seconden. Je hebt hiervoor de bulbstand nodig en deze kun je niet goed gebruiken zonder draadontspanner.
15. Sluit de zoeker af
Sluit de zoeker af om ongewenst binnenvallend licht te voorkomen.
16. Gebruik je smartphone als timer
Stel de stopwatch van je smartphone (of iets anders) in op het gewenste aantal seconden of minuten en druk de ontspanknop van de draadontspanner/afstandsbediening in.
Omdat ik bezig ben met het ontwikkelen van een workshop over dit onderwerp, hoor ik graag van jullie welke vragen er nog meer leven!
Meer weten over de basis van fotografie?
Bij Photofacts Academy, onze online leeromgeving voor fotografen, hebben we een complete basiscursus over fotografie. Je kunt deze cursus twee weken lang volgen met een gratis proeflidmaatschap.
Photofacts Academy 11 jaar - Winactie!
Wil jij ontdekken hoe je de mooiste foto's kunt maken? Bekijk dan onze online fotografie cursussen. Meer dan 100 cursussen over fotografie, nabewerking en creativiteit.
We bestaan deze week 11 jaar. Dat vieren we met een gave winactie. Word nu lid van Photofacts Academy en ontvang 70 euro korting, ons gloednieuwe boek de Compositiebijbel én maak kans op meer dan 16.000 euro aan prijzen!
Direct aanmelden met korting + gratis boek + winactie
Dit artikel is voor het laatst bijgewerkt op 12 december 2018.
De eerste publicatiedatum is maandag 17 februari 2014, 23:29.
Over de auteur
Liesbeth fotografeert met haar bedrijf stapfoto.nl voor websites en social media van bedrijven. Daarnaast verzorgt ze al sinds 2004 (vooral creatieve) workshops zoals lightpainting, flitsen, werken met ledlicht en lichtvormers, portretfotografie, high speed, long exposure en paintsplash. Daarnaast is er een Stapfoto vakgroep voor gevorderde fotografen.
19 reacties
-
ronbou schreef op dinsdag 18 februari 2014 om 02:13 | reageer
Pas wel op met het teveel knijpen van je lens. De scherpte kan behoorlijk afnemen door diffractie, met een diafragma van f/16, maar helemaal met f/22. Afhankelijk van mijn lenzen (L) en filters (Lee) ga ik bijna nooit kleiner dan f/11 voor maximale scherpte, heel soms F/16.
Scherpstellen doe ik bijna altijd met de Hyper Focal, die ik aflees van een App op de mobiel (Ik gebruik Simple DoF). Als je dit gewend bent werkt dit zo gemakkelijk, zeker in het donker.
Een draadontspanner is een must als je de bulb langer dan 30 seconden wil gebruiken. Ook tegen bewegingsonscherpte helpt het vooraf op laten klappen van je spiegel. Een klein zakje zand (1 a 2 kg) hangt ook meestal aan de haak van mijn statief, vooral bij veel wind.
Verder pas op met vervelende verkleuringen als je meer dan een (goedkoop) filter gebruikt, bijvoorbeeld een grijsfilter met een gradient filter voor de mooie luchten beter uit te laten komen. Duurdere filters hebben daar minder last van.
En verder als tip, ga op zoek naar een mooie voorgrond om meer dieptewerking in je compositie te krijgen (stenen, een mooi stuk hout, bruggetjes, bloemen enz. Met het diafragma ingesteld m.b.v. de Hyper Focal krijg je gemakkelijk je voor- en achtergrond scherp. -
Florina schreef op dinsdag 18 februari 2014 om 10:43 | reageer"het fotografen met een lange sluitertijd" ..? Haha, mooie titel
Maar verder een duidelijk artikel. Zoals ik van je gewend ben Liesbeth! Het frist de kennis weer eens lekker op. Wanneer je vanwege tijdgebrek even niet toekomt aan lekker fotograferen, is het altijd goed weer even wat te lezen en te 'oefenen' voordat je het veld weer ingaat. Het weer wordt i.i.g. weer aantrekkelijk en zeker ook het seizoen met ontspruitende natuur! -
Miklos schreef op dinsdag 18 februari 2014 om 11:47 | reageerHaal ook de draagriem van de camera af bij lange sluitertijden, dit is namelijk een windvanger.
-
Liesbeth van Asselt schreef op dinsdag 18 februari 2014 om 14:18 | reageer
@Ronbou, soms is het kiezen tussen twee kwaden en moet je toch voor een klein diafragma kiezen, zelfs met een big stopper + een ND die 6 stops tegenhoudt. Dat was b.v. afgelopen zaterdag zo bij een lucht met veel kleine stapelwolken (en tussendoor dus zon). Net zoals je soms voor ISO 1600 kiest terwijl je weet dat dat ruis geeft.
Met de app voor DOF kun je bepalen wat je scherptediepte is, maar kun je niet scherpstellen. In je schatting van de afstand 3 meter teveel voor of achter het onderwerp zitten, kan tot gevolg hebben dat onderwerp net buiten het scherptegebied valt, zeker bij f8 of groter. Je zult dus altijd scherp moeten stellen. Hetzij met de autofocus, hetzij handmatig.
Dat je met lange sluitertijd altijd de spiegel op moet klappen (of altijd met een draadontspanner MOET werken) is een hardnekkig misverstand. Dit is vooral nodig bij sluitertijden van bijvoorbeeld 1/20. Maar bij een sluitertijd van 3 minuten, valt de beweging veroorzaakt door het klappen van de spiegel weg, daar heb je echt geen last van.
En je hebt helemaal gelijk: ook ik heb iets zwaars aan de haak van het statief hangen, maar wel zo dat het op de grond ligt. Anders zwiept het heen en weer en krijg je alsnog beweging. Wat dat betreft is de tip van Miklos een goede: draagriem verwijderen (ik wikkel hem meestal om het statief).
Verder kreeg ik van iemand nog de tip dat sommige filters een blauwzweem geven, dan dus de witbalans alvast op 10.000 graden kelvin zetten de rest in de RAW-converter bijwerken. -
Bert de Greeuw schreef op dinsdag 18 februari 2014 om 17:56 | reageerDuidelijk verhaal.
Zou u misschien een appl voor een android telefoon kunnen aanraden ipv het gebruiken van de tabel voor de sluitertijden. -
Liesbeth van Asselt schreef op dinsdag 18 februari 2014 om 18:05 | reageer
Voor Android is er de "Exposure Calculator" Bert!
-
Rico schreef op dinsdag 18 februari 2014 om 19:29 | reageer
Hallo Liesbeth
Misschien van zelf spreken d maar het uitzetten van de beeldstabilisator is volgens mij ook een must. In elk geval belangrijk bij statiefopnamen maar bij lange sluitertijden zeker.
Rico -
Tom schreef op dinsdag 18 februari 2014 om 20:16 | reageerDe triggertrap is hier ook handig voor. Kan je perfect het aantal seconden mee instellen dat hij open moet blijven. Daarna kan je met je smarphone je camera activeren en springt hij automatisch af op het aantal ingestelde seconden.
-
Liesbeth van Asselt schreef op woensdag 19 februari 2014 om 08:24 | reageer
@Rico, zo vanzelfsprekend dat ik vergat het erbij te zetten.... Dank voor de aanvulling! En de Triggertrap kende ik niet Tom, lijkt inderdaad een handig hulpmiddel. Weer wat geleerd!
-
osten schreef op woensdag 19 februari 2014 om 16:04 | reageer
Hallo
De uitleg was leerzaam en intersant.
Grt.
osten -
Paul Oosterlaak schreef op woensdag 19 februari 2014 om 18:59 | reageer
@Liesbeth: "
Verder kreeg ik van iemand nog de tip dat sommige filters een blauwzweem geven, dan dus de witbalans alvast op 10.000 graden kelvin zetten de rest in de RAW-converter bijwerken. "
Wat heeft witbalans instellen voor effect dan bij RAW? -
Liesbeth van Asselt schreef op woensdag 19 februari 2014 om 22:24 | reageer
@Paul: in de RAW-converter kun je natuurlijk de witbalans bijregelen. Alleen als je dat in het extreme doet (van helemaal blauw naar helemaal geel) laat dat je bestand niet meer ongemoeid. Vandaar!
-
Paul Oosterlaak schreef op woensdag 19 februari 2014 om 22:27 | reageer
Volgens mij kan dat helemaal niet, omdat in de raw enkel kanaalinformatie staat, maar de balans daartussen wordt enkel los opgeslagen met de raw en als voorbeeld toegepast. De kanaalinformatie wordt niet beïnvloed door de ingestelde witbalans.
-
Liesbeth van Asselt schreef op donderdag 20 februari 2014 om 13:18 | reageer
@Paul, het schijnt zo te zijn dat niet camera-eigen RAW-converters extreme verschuivingen niet altijd even goed aankunnen. B.v. een extreme aanpassing van een NEF-bestand zou in Capture geen probleem zijn, in Lightroom soms wel. Dus het zekere voor het onzekere: de witbalans alvast een beetje opschuiven als je weet dat de filters een blauwzweem geven. Baat het niet, schaadt het niet.
-
Paul Oosterlaak schreef op donderdag 20 februari 2014 om 13:35 | reageer
Natuurlijk is het handig om sowieso een geschikte witbalans toe te passen. Maar als je die kleurzweem hebt, wat verandert de witbalans dan, zodat het beeld goed wordt? Die kleurzweem zorgt voor valse kleuren. De witbalans heeft effect op alles tegelijk, dus hoe verbetert hiermee het beeld dan?
Heb je trouwens ook een bron, want ik ben benieuwd naar de theorie hier achter. -
Dirk Broeckx schreef op vrijdag 21 februari 2014 om 16:16 | reageerIs er truc om de kleur bij lange sluitertijden correct te krijgen.
Bv; als je groen lang belicht krijg je zo een giftig onnatuurlijk kleurtje. -
100 schreef op zaterdag 22 februari 2014 om 22:40 | reageer
Als je in raw fotografeert bepaal je *achteraf* de witbalans. Het maakt dan ook geen enkel verschil welke waarde je op de camera instelt. Die instelling wordt slechts opgeslagen als meta-data. Het raw bestand blijft onverminderd alle mogelijkheden bevatten die je bij het omzetten zelf kunt kiezen *zonder kwaliteitsverlies*. Er is dan ook geen sprake van een verschuiving ten opzichte van de in de camera gekozen Kelvin waarde, je kiest de Kelvin waarde pas bij het omzetten naar een zichtbaar beeldformaat (jpeg, tiff, etc.) en de ingestelde waarde op de camera is niets anders dan een voorkeurswaarde.
Kleurinformatie wordt sowieso niet rechtstreeks vastgelegd door een camerasensor. Camerasensoren (de diodes op een sensor eigenlijk) zijn alleen in staat om helderheid te meten en door gebruik te maken van bijvoorbeeld een Bayer patroon met kleurfilters kun je de kleur van een pixel via interpolatie bepalen op basis van de waardes van de omliggende diodes met andere kleurfilters (meestal een RGBG patroon).
Meer informatie hierover kun je bijvoorbeeld vinden via http://www.cambridgeincolour.com/tutorials/camera-sensors.htm
Enfin, vooraf een kelvin waarde instellen heeft dus geen effect op het raw bestand zelf, het is hooguit handig om bij het omzetten naar een zichtbaar beeldformaat snel(ler) te kunnen werken.
Overigens kun je het zelf eenvoudig testen. Maak twee gelijke raw opnamen van hetzelfde onderwerp, de één ingesteld op de minimale kelvin waarde, de andere op de maximale en zet beiden bestanden met je raw converter om met exact dezelfde witbalans waarden. Het eindresultaat zal gelijk zijn. -
Jacqueline de Groot schreef op woensdag 15 juni 2016 om 09:48 | reageer
Hallo Liesbeth,
Ik kom pas kijken in de wereld van de spiegelreflexfotografie en met lange sluitertijden heb ik nog helemaal geen ervaring... Maar klopt het onderstaande stukje wel? 4 seconden is toch korter dan 30 seconden?
Bepaal welke sluitertijd nodig is met jouw ND-filter. Een ND-filter is een grijsfilter (Neutral Density) wat licht tegen houdt. In de tabel zie je dat je bij bijvoorbeeld een big stopper (die 10 stops licht tegen houdt) van 1/250 seconde naar 4 seconden gaat.
De sluitertijd moet dan dus op bulb gezet worden. Bij de meeste camera's kan immers geen langere sluitertijd dan 30 seconden ingesteld worden. -
Liesbeth van Asselt schreef op woensdag 15 juni 2016 om 10:04 | reageer
Dag Jacqueline, ik begrijp je vraag niet helemaal denk ik. Met het ND filter ga je van 1/250 naar 4 seconden staat er. Met het filter kun je dus een langere sluitertijd gebruiken (4 sec is langer dan 1/250 sec)
De volgende alinea gaat over de bulbinstelling die nodig is omdat je de meeste camera's niet op een tijd langer dan 30 seconden in kunt stellen. Met 4 seconden is dat niet nodig, die kun je gewoon instellen. Misschien is dat de onduidelijkheid omdat dat er inderdaad niet zo duidelijk omschreven staat? Pas bij tijden langer dan 30 seconden moet de camera op bulb. In de praktijk ben je veel aan het experimenteren met de juiste tijd en dan is het handig om de camera gewoon op bulb te laten staan en mbv een timer de tijd te bepalen.
Deel jouw mening
Let op: Op een artikel ouder dan een week kan alleen gereageerd worden door geregistreerde bezoekers.Wil je toch reageren, log in of registreer je dan gratis.
Ook interessant
-
Aandacht besteden aan timelapse fotografiedoor Nando Harmsen
-
Flitsfotografie tip: Maak overdag een nachtfotodoor Elja Trum
-
Lange sluitertijden aan de Opaalkustdoor Nando Harmsen
-
Kies niet altijd het laagste standpunt voor je landschapsfotodoor Nando Harmsen
-
Ga op pad voor sterrensporendoor Nando Harmsen
Photofacts wordt mede mogelijk gemaakt door
Ontvang wekelijks fotografietips in je inbox
44.432 fotografie enthousiastelingen ontvangen de tips al!
Meer over de wekelijkse mail. Of blijf op de hoogte via 
Facebook.
Elja Trum
Photofacts; alles wat met fotografie te maken heeft!
Wil je graag mooiere foto's maken en op de hoogte blijven van ontwikkelingen binnen de fotografie? Photofacts plaatst leerzame artikelen die gerelateerd zijn aan fotografie. Variërend van product-aankondiging tot praktische fotografietips of de bespreking van een website. Photofacts bericht dagelijks over fotografie en is een uit de hand gelopen hobby project van Elja Trum. De artikelen worden geschreven door een team van vrijwillige bloggers. Mocht je het leuk vinden om een of meerdere artikelen te schrijven op Photofacts, neem dan contact op.Meer over PhotofactsGratis eBook: Fotograferen van Kinderen
Mis dit niet: Tips voor adembenemende familiekiekjes!
Ontdek 25 praktische tips waardoor je prachtige foto's van je (klein)kinderen kunt maken. Je krijgt van mij ook wekelijks nieuwe fotografietips per mail.
