10 tips voor het maken van sterrensporen

dinsdag 14 augustus 2018, 09:05 door Nando Harmsen | 24.048x gelezen | 16 reacties

Sterrensporen fotograferen groeit aan populariteit. Dat is ook niet zo vreemd. De strepen en cirkels die de sterren aan de hemel vormen door extreem lange sluitertijden kunnen erg kunstzinnig zijn en iets extra's aan een foto geven.

Natuurlijk draaien de sterren zelf niet. Het is de Aarde die draait; een heel rondje in ongeveer 24 uur. Omdat wij op die draaiende wereldbol staan lijken voor ons de sterren te bewegen. Hoe langer de sluitertijd, hoe langer het sterrenspoor.

Startrails, ofwel sterrensporen
(15mm fisheye; ISO3200; f/2,8; 176x 20sec)

Lang belichten of foto's samenvoegen

Het is mogelijk om sterrensporen te fotograferen door lang te belichten. In een donkere omgeving kun je in principe tot een half uur belichten en toch een bruikbare foto overhouden.

Maar zo lang belichten kan een groot aantal problemen opleveren. Het risico van overbelichten is daar een van, maar ook een enorme toename aan ruis. En vooral dat laatste hebben we liever niet.

De oplossing voor dit probleem is het samenvoegen van foto's met een kortere belichting. Dit kan digitaal op een heel eenvoudige manier en er zijn veel (gratis) programma's beschikbaar die het werk van samenvoegen met een druk op de knop voor je uitvoeren.

Bovendien levert deze manier van fotograferen de mogelijkheid om zelfs op helder verlichte locaties sterrensporen te fotograferen.

Denk daarbij aan het centrum van een verlichte stad. Je eigen creativiteit is dan de enige beperkende factor. Waar je dan nog alleen op moet letten is het voorkomen van overbelichting door de beste combinatie van ISO waarde, diafragma en de sluitertijd te kiezen.

Sterrensporen in de stad
(35mm (x 1,3crop); ISO1000; f/5,6; 57x 15sec)
+ aparte voorgrondbelichting

Camera instellingen

Voor het fotograferen van een sterrenhemel moeten een aantal dingen in het oog gehouden worden. Autofocus werkt vaak niet, en de juiste belichting meten is niet altijd mogelijk.

Je moet leren afgaan op het histogram van een testfoto en niet bang zijn om de ISO waarde wat hoger te zetten dan je in eerste instantie zou doen. Hoe hoger de ISO waarde en hoe groter de lensopening, hoe meer sterren je op de foto krijgt.

De gekozen ISO en diafragma bepalen uiteindelijk de sluitertijd die kunt gaan gebruiken. Het is belangrijk om te beseffen dat de sluitertijd in de praktijk nauwelijks invloed heeft op de hoeveelheid sterren die je op de foto zult zien.

De sluitertijd heeft alleen invloed op de belichting van de omgeving, of liever gezegd, voorgrond.

Richting het Noorden, rond de Poolster
(24mm; ISO3200; f/2,8; 166x 30sec)
Om met sterrensporen aan de slag te gaan is niets meer nodig dan een camera, een simpele draadontspanner die je kunt vergrendelen, een stevig statief en vooral veel geduld.

Sommige camera's hebben een handige timelapse functie die je kunt gebruiken, waarbij de noodzaak van een draadontspanner vervalt. Met de volgende tips moet het mogelijk zijn om je eigen mooie sterrensporen foto te maken.

1. Zet de witbalans tussen de 3400K en 4000K

Door de witbalans al enigszins in de goede richting in te stellen is het beoordelen van de testfoto op het scherm van je camera gemakkelijker. Voor wie in Jpeg fotografeert is een juiste witbalans zeker belangrijk.

Fotografeer je in RAW – wat zeker voor deze soort fotografie aan te raden is, maar niet noodzakelijk – dan kun je altijd nog in je workflow corrigeren of finetunen.

Verkeerde witbalans geeft een onnatuurlijke kleur van de nachtelijke hemel
Let ook op de onderbreking in het sterrenspoor, die veroorzaakt is door het weglaten van een foto in de serie wegens overbelichting door koplampen van een auto (15mm fisheye (x 1,3crop); ISO 1600; f/5; x aantal foto's van 30sec + aparte voorgrondbelichting).

2. Handmatig scherpstellen op oneinding

Schakel de autofocus uit, stel handmatig scherp op oneindig en gebruik de continu-opname stand van de camera.

Autofocus werkt in veel gevallen niet; er is te weinig contrast. Bovendien wil je niet dat de camera voor elke foto opnieuw wil scherpstellen. Schakel daarom de autofocus uit, handmatig scherp en laat dit zo voor de hele serie foto's staan.

Omdat sterren vanuit ons perspectief nagenoeg oneindig ver weg staan, moet het objectief dus ook op oneindig gezet worden. Maar pas op dat je niet voorbij oneindig draait.

Beter is het om met je liveview scherp te stellen op een heldere ster of een lichtpunt op de horizon. Vergroot je liveview beeld maximaal in en stel dan scherp. Pas op dat je de scherpstelring vervolgens niet meer verdraaid.

Stel de camera in op de serie-opnamestand, of de continu opnamestand, om vervolgens met een draadontspanner de camera continu opnames te laten maken. Door de draadontspanner te vergrendelen zal de camera foto na foto blijven maken tot je er genoeg (van) hebt. Of gebruik een timelapse functie indien de camera daarover beschikt.

Eenmaal scherp gesteld zijn alle foto's scherp.
Zet daarom de autofocus gewoon uit.
Met continu opnamen en een draadontspanner kun je zo lang blijven fotograferen als je wilt.
(15mm fisheye; ISO1600; f/5,6; 297x 15sec)
+ aparte voorgrondbelichting

3. Schakel de beeldstabilisatie en 'lange sluitertijden ruisreductie' uit

Hoewel moderne beeldstabilisatie intelligent kan zijn, en het gebruik van statief kan registreren, is het beter om het zekere voor het onzekere te nemen. Je werkt ten slotte vanaf statief, dus er is geen beeldstabilisatie nodig.

Zet deze uit om problemen te voorkomen. Het zou vervelend zijn wanneer je na een uur fotograferen er thuis achter komt dat er foto's bij zitten die bewogen zijn door een zenuwachtige beeldstabilisatie.

De camera dank zij de continu-opnamestand onbemand fotograferen. Let erop dat een eventuele beeldstabilisatie uit staat. Hier is een hittelint om het objectief tegen condensvorming aangebracht

Bij veel camera's is er een optie voor ruisreductie bij lange sluitertijden. Wanneer die optie aan staat wordt er na het maken van een foto automatisch nog een 'foto' gemaakt zonder dat de sluiter open gaat.

Dit noemen ze een darkframe. Als je deze optie aan hebt staan zal er altijd een vertraging zijn tussen het maken van de foto's; tussen elke foto zal de camera tenslotte een darkframe maken. Een stippellijn in je sterrenspoor is het gevolg. Zet de optie 'ruisreductie lange sluitertijd' dus altijd uit.

Een sterrenspoor waarbij ruisreductie niet uitgezet was.
Dit geeft een stippellijn.
(17mm (x 1,3crop); ISO800; f/8; t=8x 118sec
+ 8x 118sec ruisonderdrukking)

4. Kies een tactische belichting

De lensopening kan het beste zo ver mogelijk opengezet worden. Probeer tussen de f/2,8 en f/5,6 te blijven. Hoe groter je lensopening, hoe meer licht er op de sensor kan vallen.

Combineer dat met een hoge ISO waarde zodat er zoveel mogelijk sterren zichtbaar worden. Een waarde van 1600 is een mooie uitgangspositie. Wil je meer sterren? Ga dan naar ISO 3200 of zelfs ISO 6400. Wil je minder sterren, kies dan ISO 800 of nog minder.

De sluitertijd is afhankelijk van je gekozen lensopening en ISO waarde. Start met een testfoto van 15 seconden en controleer de belichting aan de hand van je histogram. Belicht korter als de foto overbelicht is, of belicht langer wanneer de foto te donker is.

Ga niet teveel op het beeld op je scherm af, aangezien de helderheid van je scherm je beoordeling zal beïnvloeden. Het histogram is in dit geval de beste manier om de belichting te beoordelen

Probeer Exposure-to-the-Right aan te houden. Je hoeft niet tot het maximum te gaan, maar zorg dat je histogram aan de rechterkant niet helemaal leeg is. De hoeveelheid strooilicht kan de lengte van je maximale belichtingstijd beïnvloeden.

Speel met je belichtingstijd, diafragma opening en ISO waarde tot de gewenste belichting behaald wordt, maar blijf in gedachte houden dat alleen de diafragma opening en ISO waarde bepalen hoeveel sterren er zichtbaar worden.

Door je belichting goed uit te kienen kun je nagenoeg overal sterrensporen fotograferen. In een donkere omgeving, in de stad, bij gebouwen of zoals hier rond avondschemering
(15mm (x 1,3crop); ISO800; f/6,3; 78x 30sec
+ aparte voorgrondbelichting)

5. Houd je camera warm

Het kan 's avonds flink afkoelen. Op het moment dat je camera en objectief te veel afkoelt kan er condens ontstaan, zeker als de luchtvochtigheid groot is. Het is hetzelfde als wat er ook op de ruiten van de auto kan ontstaan na een koude nacht.

Condensvorming voorkomen kan door het objectief te verwarmen met een verwarmingslint of handwarmers. Aangezien niet iedereen daar de beschikking over heeft, zou je de afkoeling van het objectief zoveel mogelijk kunnen tegengaan door een shawl of das om je objectief wikkelen.

Dit houdt condensvorming niet tegen, maar vertraagt het wel. Pas op dat je das of shawl niet voor het objectief hangt of waait.

Een shawl is hier gebruikt om afkoeling van de camera zo lang mogelijk uit te stellen. Afkoeling kan namelijk condens tot gevolg hebben. Een hittelint rond het objectief werkt het beste. (17mm (x 1,6crop); ISO800; f/4; 27x 25sec, bijgelicht met een zaklamp)

6. Noord, Oost, Zuid of West

Hoe de sterren in je compositie draaien is afhankelijk van de richting waarin je fotografeert. Kies richting het Noorden om de sterren rond de Poolster te laten draaien. Fotografeer je richting het zuiden, dan zullen de sterren als een boog over de horizon gaan.

Wil je weten waar het Noorden of de Poolster is, gebruik dan een app op een smartphone of leer de sterrenbeelden kennen. Het sterrenbeeld Grote Beer, ook bekend als het Steelpannetje, wijst altijd de Poolster aan.

Pal naar het Zuiden bewegen de sterren niet in een cirkel
(35mm; ISO 6400; f/5,6; x aantal foto's van 30 seconden)

7. Maak minimaal 30 minuten lang opnamen

Sterren draaien vanuit ons gezien om de plek waar de poolster staat. Het draaien is als een wiel, hoe verder van de as verwijderd, hoe groter de afstand die per tijdseenheid afgelegd wordt.

Dit betekent dat de sterren dicht bij de poolster maar een klein stukje bewegen terwijl de sterren richting het Zuiden in dezelfde tijd heel veel bewegen. Over het algemeen is een half uur voldoende om mooie sterrensporen te krijgen. Meer kan altijd. Minder is niet aan te raden.

Trek voldoende tijd uit voor sterrensporen.
Minder dan een half uur geeft maar korte streepjes.
(15mm fisheye (x 1,3crop); ISO 800; f/5,6; 40x 15sec)

8. Zoek een leuke locatie

De camera naar de sterren richten en een sterrenspoor fotograferen is eenvoudig. Je kunt het al vanuit de tuin doen, zeker als je wilt oefenen. Maar het is veel leuker om het te combineren met een interessante voorgrond, een spannende locatie of een mooi object.

Er worden vaak kale bomen en grillige takken gebruikt om iets meer in de foto te hebben dan alleen een sterrensporen. Het kan nog veel spannender worden om een kasteel of iets anders erbij te fotograferen. Wees creatief.

Met een interessante omgeving worden foto's met sterrensporen vaak interessanter. (15mm fisheye; ISO1600; f/8; t= 244x 10sec
+ aparte voorgrondbelichting)

9. Zorg goed voor jezelf

Het kan 's-avonds en 's-nachts flink afkoelen. Zorg voor vodoende warme kleding, handschoenen en een muts. Zorg dat het warmer is dan je eigenlijk denkt nodig te hebben. Neem ook iets lekkers mee. Warme koffie of chocomel, eventueel een koekje. Of gezelschap. Dit maakt het wachten aangenamer, net als een (camping)stoeltje.

Gezelschap maakt het wachten tijdens het fotograferen aangenamer
(15mm fisheye; :ISO1600; f/5,6; 172x 20sec)

10. Samenvoegen van de foto's

Uiteindelijk zullen alle foto's tot een enkel beeld samengevoegd moeten worden. Bewerk de eerste foto in de reeks zodat witbalans en belichting helemaal naar wens is, en kopieer de bewerking naar alle andere foto's. Lightroom is hier heel geschikt voor.

Nadat alles is omgezet naar Jpeg beelden kun je ze gaan samenvoegen. Dit kan handmatig of met een script in Photoshop, maar het is makkelijker wanneer je programma's zoals startrails.de of StarStaX gebruikt.

Maar er zijn er natuurlijk meer. Het resultaat dat deze programma's genereren kun je altijd nog verder naar smaak bewerken in eender welk fotobewerkingsprogramma.

Sterrenspoor reflectie.
Het sterrenspoor is digitaal in het water geprojecteerd.
(15mm fisheye, verticaal panorama van 3 opnamen;
ISO1600; f/2,8; 112x 30sec
+ aparte voorgrondbelichting)

Meer informatie

Dit zijn natuurlijk maar een handvol tips om aan de slag te gaan. Het is belangrijk om eerst te oefenen voor je op pad gaat. Dan weet je op locatie in ieder geval hoe je te werk moet gaan om uiteindelijk thuis te komen met de foto's voor een prachtige 'startrail' foto.

Wil je nog veel meer informatie over het fotograferen van sterrensporen? Ik heb hier een online videocursus voor gemaakt. Hierin leg ik stap voor stap uit hoe je mooie sterrenspoorfoto's kunt maken en laat ik je ook in de praktijk zien hoe ik hierbij te werk ga. Absoluut een aanrader als je zelf ook prachtige sterrenfoto's wilt maken.

» Bekijk de cursus Sterrensporen Fotograferen

Wil jij ook gave foto's maken?

Probeer twee weken gratis onze online cursussen over fotografie. Je krijgt direct toegang tot meer dan 100 cursussen. Na twee weken vervalt je proeflidmaatschap automatisch. Je zit dus nergens aan vast.

14 dagen gratis fotografiecursussen kijken

Dit artikel is voor het laatst bijgewerkt op 14 augustus 2018.
De eerste publicatiedatum is maandag 16 januari 2017, 16:32.

Over de auteur

Nando Harmsen fotografeert al meer dan 40 jaar. Zijn specialisme ligt bij bruidsreportages en landschapsfotografie. Daarnaast geeft Nando lezingen, workshops, masterclasses, fotoreizen, en maakt regelmatig reviews van nieuwe en leuke apparatuur.

16 reacties

Jan schreef op maandag 16 januari 2017 om 20:37 | reageer
Weer een geweldig artikel, Nando. Veel technische info; er mist eigenlijk maar een klein deel: je toelichting op 'aparte voorgrondbelichting.

Nando Harmsen schreef op dinsdag 17 januari 2017 om 08:14 | reageer
Dank je voor de reactie, Jan.
Ik heb inderdaad niet gesproken over een aparte opname voor een voorgrond. Je moet kiezen wanneer je je wilt beperken tot 10 tips. Daarom ook de link naar de tutorial, waar dit onderdeel wel aan bod komt.

fotoutrecht.nl schreef op dinsdag 17 januari 2017 om 11:04 | reageer
mooie en uitgebreid artikel,well dan.

Daniel123 schreef op dinsdag 17 januari 2017 om 14:00 | reageer
Goed verhaal, het is misschien een idee om de foto's die, na het lezen van deze uitleg, gemaakt zijn ergens te posten op het forum?

marwil schreef op dinsdag 17 januari 2017 om 16:47 | reageer
Geweldig verwoord Nandoo, moet toch ook maar eens de stoute schoenen aan gaan trekken en proberen wat bruikbare plaatjes te gaan maken! Met deze beschrijving moet het gaan lukken,toch?

Nando schreef op dinsdag 17 januari 2017 om 18:42 | reageer
Zeker gaan doen, Marwil. Oefen een keer vanuit de tuin en ga er dan op uit. Trek niet alleen de stoute schoenen aan, maar ook warme kleren. Wel zo prettig.

Philippe schreef op woensdag 18 januari 2017 om 06:16 | reageer
Kan je wat meer uitleg geven over dat verwarming lint dat je gebruikt? Groeten Philippe.

Jeroen schreef op woensdag 18 januari 2017 om 08:01 | reageer
Geweldig artikel! Gelijk geprobeerd. In utrecht stad heb ik echter zoveel licht dat ik diafragma rond de 6 heb en ISO 100 om de lucht donker te krijgen. Sluitertijd is 15 seconden. Ik krijg wel strepen sterren, maar niet veel. Tips? En 2) mijn d5100 stopt er mee na 20 foto's. Blijkt aan snelheid geheugenkaart te liggen. Is foto's met interval van 8 seconden een optie?

Nando Harmsen schreef op woensdag 18 januari 2017 om 08:11 | reageer
Beste Philippe, ik kan je het beste verwijzen naar een artikel dat ik hierover op mijn website heb staan http://www.nandoonline.com/strijd-tegen-condens-bij-sterrenfotos/

Jeroen, in de stad is inderdaad veel licht. Ik raad je toch aan om een zo hoog mogelijke ISO te gebruiken, met een diafragma tussen de f/5,6 en f/8, en je sluitertijd zo te kiezen dat je geen overbelichting krijgt. En dan zo veel mogelijk foto's. Dat de camera er na 20 opnamen mee stopt ligt niet aan de snelheid van je geheugenkaart maar aan een instelling in je camera. Het kan namelijk zijn dat er een limiet ingesteld staat. Ik adviseer je om de gebruiksaanwijzing er eens op na te slaan. Succes.

marc van Oosterhout schreef op donderdag 19 januari 2017 om 19:45 | reageer
Ik heb een timer op mijn afstandsbediening maar als ik een sluitertijd instel van bijv. 20 sec. Heeft de camera ook ca. 20 sec. Nodig om te "verwerken". Weet jij of ik dat ook kan instellen? Anders krijg ik toch ook stippellijntjes te zien, ipv van aaneengesloten sporen? Ik heb een Sony slt a58

marc van Oosterhout schreef op donderdag 19 januari 2017 om 20:06 | reageer
Sorry, tips niet goed gelezen. Is natuurlijk VW. Ruisreductie lang belichten. Andere vraag: hoe kan ik voorkomen dat kun afstandsbediening uitvalt na x seconden?

Simon schreef op donderdag 19 januari 2017 om 22:09 | reageer
Interessante bijdrage! Hier kan ik wat mee. Ik ga het uitproberen

Nando Harmsen schreef op vrijdag 20 januari 2017 om 08:48 | reageer
Hallo Marc, het is inderdaad ruisreductie waar je mee geconfronteerd werd. Begrijp ik goed dat je afstandsbediening draadloos is? Daarmee heb ik geen ervaring en kan dus ook helaas niet vertellen waar dat aan ligt. Mijn afstandsbediening is echt een draadontspanner: met een kabeltje aan de camera. Ik adviseer je de gebruiksaanwijzing erop na te slaan. Wellicht dat de oplossing daar te vinden is.

Van den broeck Godelieve schreef op vrijdag 20 januari 2017 om 22:21 | reageer
Het zijn inderdaad aparte beelden die je dan krijgt alvast dank voor de tips

amsterdamdiary schreef op dinsdag 14 augustus 2018 om 00:42 | reageer
Mooi artikel, heb je misschien ook tips om dergelijke foto's met een smartphone camera te maken? Zijn er apps waar je dit ook mee kunt doen?

Nando schreef op maandag 20 augustus 2018 om 09:36 | reageer
Hallo amsterdamdiary,
Ik ben geen smartphone expert. Ongetwijfeld zullen er Apps zijn waarmee je dit zou kunnen doen of benaderen, maar daar kan ik je niet mee helpen.

Deel jouw mening

Let op: Op een artikel ouder dan een week kan alleen gereageerd worden door geregistreerde bezoekers.
Wil je toch reageren, log in of registreer je dan gratis.

Cursus Natuurfotografie in Nederland met Rob Dijkstra

Ontvang wekelijks fotografietips in je inbox

44.431 fotografie enthousiastelingen ontvangen de tips al!
Meer over de wekelijkse mail. Of blijf op de hoogte via Facebook. Aanmelding beveiligd met Google reCaptcha.

Elja Trum

Photofacts; alles wat met fotografie te maken heeft!

Wil je graag mooiere foto's maken en op de hoogte blijven van ontwikkelingen binnen de fotografie? Photofacts plaatst leerzame artikelen die gerelateerd zijn aan fotografie. Variërend van product-aankondiging tot praktische fotografietips of de bespreking van een website. Photofacts bericht dagelijks over fotografie en is een uit de hand gelopen hobby project van Elja Trum. De artikelen worden geschreven door een team van vrijwillige bloggers. Mocht je het leuk vinden om een of meerdere artikelen te schrijven op Photofacts, neem dan contact op.Meer over Photofacts