Aan de slag met macrofotografie

woensdag 22 december 2010, 19:57 door Elja Trum | 24.538x gelezen | 13 reacties

Macrofotografie heeft op veel fotografen een bijzondere aantrekkingskracht. Wellicht dat deze aantrekking schuilt in de manier waarop macrofoto's alledaagse dingen er bijzonder uit laten zien. Dat macrofotografie zo populair is blijkt ook duidelijk op internet. In fora en op fotosites als Flickr zijn miljoenen macrofoto's te vinden.

Macrofotografie met een compactcamera

Een leuk startpunt bij macrofotografie is dat je er amper dure apparatuur voor nodig hebt. Met de simpelste digitale compact camera kun je al prachtige macrofoto's maken. Sterker nog; het is daarmee doorgaans gemakkelijker dan met een digitale spiegelreflex en dure macro objectieven. De meeste compact camera's kunnen namelijk al op een afstand van zo’n één centimeter tot je onderwerp scherpstellen. Ongelofelijk dichtbij dus en dit levert ook prachtige beelden op.

Dat macro-opname zo goed te maken zijn met een compact camera heeft alles te maken met de kleine sensoren in deze camera's. Die zorgen namelijk voor een grote scherptediepte en een kleine scherpstelafstand. Hoe groter een sensor hoe kleiner de scherptediepte is bij een gekozen diafragma. Dat is tevens de reden waarom je met een digitale spiegelreflexcamera zo goed kunt spelen met de scherptediepte in je foto terwijl bij je compact camera vaak het hele beeld gelijk scherp is.

Macrofoto met compactcamera

Macrofoto gemaakt met een 3 megapixel Nikon CoolPix 880 compactcamera
Hoe dichter je op je onderwerp zit hoe kleiner de scherptediepte (bij elke camera) wordt. Wanneer je met je spiegelreflex op 15 centimeter van je onderwerp zit is de scherptediepte dus nog maar een kleine strookje van een paar millimeter, bij een compact camera bedraagt de scherptediepte dan nog enkele centimeters.

Dat betekent natuurlijk niet dat je mooie spiegelreflex camera de deur uit kan. Met wat extra moeite kun je met je spiegelreflex prachtige macro-opname maken en dat hoeft niet altijd veel geld te kosten.

Objectieven voor macrofotografie

Officieel kun je pas van macrofotografie spreken wanneer de beeldvergroting 1:1 of groter is. Dat houdt in dat het onderwerp in je foto even groot (of groter) op de sensor van je camera geprojecteerd wordt. In de praktijk zijn er echter veel fabrikanten die ook objectieven met een 1:4 verhouding (4 centimeter in het echt wordt als 1 centimeter op je foto weergeven) al een macro-objectief noemen. Eigenlijk wordt er dan gesproken van close-up fotografie. Overigens kan een gemiddelde (niet macro) lens een vergroting van circa 1:10 halen.

Microprocessor

Bij macrofotografie wordt al snel gedacht aan foto's van bloemen of insecten.
Dit hoeft natuurlijk niet altijd zo te zijn.
Andersom kan het ook; als de vergroting 2:1 wordt, dan is het beeld op de sensor groter dan de werkelijkheid. Officieel wordt er dan gesproken over microfotografie, omdat je het beeld aan het vergroten bent ten opzichte van de werkelijkheid.

Voor macrofotografie op een spiegelreflex camera zijn er tal van opties. Veel fotografen beginnen met een flinke telezoom lens die beschikt over een macro mode. Meestal gaat het hierbij feitelijk om een close-up mode, maar dit is vaak voldoende om te kijken of macrofotografie iets voor jou is.

Wil je het professioneler aanpakken dan kun je kijken naar een echt macro objectief. Een dergelijk objectief beschikt dus over minimaal een vergroting van 1:1 en is doorgaans haarscherp. Die scherpte is nodig omdat bij macrofotografie de kleinste onscherpte al opvalt. Overigens is een macro-objectief niet alleen te gebruiken voor macro, veel van deze objectieven (vooral rond de 100mm) doen het ook heel goed als een portretlens.

Close-up voorzetlens

Als de specifieke macro-objectieven je te duur zijn dan zijn er een aantal alternatieven. Zo kun je zogenaamde 'close-up' lenzen gebruiken. Deze voorzetlenzen zijn te vergelijken met een bril; een stukje bol glas dat de vergrotingsfactor van je objectief groter maakt. Je schroeft de voorzetlens gewoon voorop één van je lenzen zoals je dat ook met een filter doet.

Bekende close-up voorzetlenzen zijn de Canon 500D en de Nikon 6T. Afhankelijk van het benodigde filterformaat zijn ze al onder de 100 euro te verkrijgen. Zoals de naam al zegt haal je met deze close-up voorzetlenzen –net- geen 1:1 macro.

Prettig voordeel is dat je de voorzetlenzen op meerdere objectieven kunt gebruiken, mits de objectieven dezelfde filtermaat hebben natuurlijk. Een close-up voorzetlens levert overigens geen lichtverlies op bij gebruik, wel kan de scherpstelling niet meer goed werken. Handmatig scherpstellen is daarom aan te raden. Scherpstellen op oneindig is niet meer mogelijk. Een voorzetlens is ook goed te koppelen met een tele-convertor.

Canon 500D close-up voorzetlens

Extensie ringen

Een tweede optie om van je normale objectieven een macro-objectief te maken is het gebruik van extensie ringen. Deze ringen plaats je tussen je camera en je objectief. Je maakt de afstand tussen de sensor en het glas van de lens dus wat groter. Hierdoor kun je dichterbij scherpstellen dan normaal.

Hoewel je met deze ringen bijna geen scherpte verliest, verlies je wel licht. Het wordt daardoor moeilijker om een voldoende klein diafragma (groot diafragmagetal) te gebruiken om voldoende scherptediepte in je opname te creëren. De sluitertijd loopt daarbij namelijk terug waardoor je meer kans hebt op bewegingsonscherpte. Bij het gebruik van een extensie ring kun je niet langer op oneindig scherpstellen; je maakt je objectief bijziend.

Extensieringen van je eigen cameramerk geven ook de informatie tussen de camera en je objectief goed door. Je kunt dus gewoon de autofocus en automatische instellingen blijven gebruiken. Extensie ringen zijn voor een bedrag van rond de 100 euro te koop.

Twee objectieven koppelen

Een oud trucje om een mooie vergroting te realiseren is het gebruik van twee objectieven voor een macrofoto. Eén objectief zet je gewoon op je camera en het andere houd je er omgekeerd voor. Er zijn hier speciale tussenringen voor te verkrijgen, maar je kunt het ook vanuit de hand proberen. Je zult dan waarschijnlijk wel een flitser nodig hebben om voldoende licht te krijgen.

Een 105mm objectief met daarvoor een 35mm objectief levert een vergroting van drie maal op. Het is wel zo prettig als beide lenzen dezelfde filtermaat/voorkantdiameter hebben. Fotograferen op deze manier levert wel foto's op die last hebben van zware vignettering; donker randen in de foto. Dit betekent dat je in de nabewerking een uitsnede zult moeten maken van het middelpunt waar alles wel gewoon helder is.

Objectieven koppelen

Creative Commons; foto door Erwin Bolwidt

Flitsen

Doordat je voor een goede scherptediepte bij macrofoto's op een digitale spiegelreflexcamera veel licht nodig hebt zul je vaak al snel aan de slag moeten met flitsers voor het beste resultaat. Speciaal voor macrofotografie zijn ringflitsers ontworpen. Deze flitsers bevestig je vóór op je objectief en ze worden middels een draadje aan je flitsschoen gekoppeld. Een ringflitser verdeelt het licht gelijkmatig over je onderwerp.

De flitser die op je camera zelf zit zal in de meeste gevallen niet goed werken. Deze geeft een hard licht af en soms zal je objectief een schaduw werpen over de foto. Ook een opzetflitser die je op de flitsschoen van je camera plaatst zal in veel gevallen niet tot mooie resultaten leiden. Een betere oplossing is het gebruik van één of meerdere opzetflitsers los van de camera. Deze kun je via een snoer of draadloos aansturen. Je kunt de flitsers dan aan de zijkant (in een hoek van 45 graden) van je onderwerp plaatsen en zo een veel mooiere belichting krijgen ten opzichte van een flitser die recht van voren komt.

Eén draadloze flitser van de zijkant kan natuurlijk ook voldoende zijn. Gebruik dan een reflectiescherm om ook de andere kant voldoende op te lichten.

Let er bij het gebruik van flitsers ook op het licht dat je op de achtergrond laat vallen. Wanneer hier geen flitslicht op valt zal de achtergrond donker of zelfs pikzwart worden door onderbelichting. Dit kan natuurlijk ook een gewenst effect zijn.

Elektronische mieren

Macrofoto onder studioflitslicht

Scherpstellen

Bij macrofotografie kun je vaak het beste handmatig scherpstellen. De meest praktische werkwijze is om ongeveer op het onderwerp scherp te stellen en de fijnafstelling te doen door de camera naar voren of naar achteren te bewegen. Wanneer je met een statief werkt zijn hier speciale 'focusing rails' voor verkrijgbaar. Zo kun je zonder je statief te verplaatsen de afstand tussen je camera en het onderwerp veranderen.

De autofocus kan wel goed werken wanneer je onderwerp niet beweegt. Je hebt dan rustig te tijd om het goede scherpstelpunt te kiezen. Let er op dat bij macrofotografie het bekende 'scherpstellen en dan de compositie bepalen' niet goed werkt. De kleinste beweging van je camera en lens kan ervoor zorgen dat het scherpgestelde onderwerp niet scherp meer in beeld staat. Een extra reden waarom handmatig scherpstellen vaak de betere optie is. Je kunt natuurlijk ook eerst automatisch scherpstellen en dan de fijnafstelling met de hand doen.

Op nieuwere camera's kan live-view een mooie aanvulling zijn tijdens macro fotografie. Met je camera op statief kun je in de live-view modus inzoomen op een belangrijk deel in je foto en zo je scherpstelling (handmatig) optimaliseren. Eveneens kan de live-view er voor zorgen dat je geen al te ingewikkelde poses hoeft aan te nemen om nog door de zoeker te kunnen kijken. Zeker voor macrofotografie is live-view dus een uitkomst.

Scherptediepte

Bij macrofotografie zul je gebruik moeten maken van een kleine diafragma opening (groot diafragma getal) om je onderwerp van voor tot achter scherp te krijgen. Denk aan een diafragmawaarde van f/16 of nog hoger. Onthoudt bij het scherpstellen ook dat de scherptediepte zich voor 1/3 voor het punt bevindt waarop je scherp stelt en voor 2/3 erachter. Wanneer je een insect op de foto zet is het overigens verstandig gewoon op de ogen te richten, net zoals je bij een menselijk model ook hoort te doen.

Fruit

Compositie

Ook bij macrofotografie is de compositie van je beeld belangrijk. Wat zet je wel en wat zet je niet op de foto en waar plaats je het hoofdonderwerp. In principe gelden hier natuurlijk dezelfde 'regels' als bij alle andere vormen van fotografie. Wanneer je een insect fotografeert is het bijvoorbeeld prettig deze wat extra ruimte te geven in de richting waarin hij staat of kijkt. Plaats je onderwerp niet in het midden van het beeld. Door het onderwerp uit het midden te plaatsen maak je de compositie een stuk interessanter.

Laat ook de omgeving meespelen in je foto. Een foto van een spin wordt veel interessanter als je zijn web ook op de foto hebt. Houd hierbij ook de achtergrond in het oog. Zorg ervoor dat er geen storende lijnen (bijvoorbeeld de onscherpe –maar contrastrijke- overgang tussen een struik en de lucht) door je onderwerp lopen. Je kunt een achtergrond vaak eenvoudig veranderen door je camera een paar centimeter te verplaatsen. Rust in een foto is bij macro erg belangrijk.

Een handige tip bij het fotografen van insecten; vroeg op de ochtend is het vaak nog koud. Insecten zijn dan vaak traag en gunnen je rustig de tijd om ze vast te leggen. Pas als de zon op komt en ze weer warmer worden gaan ze weer vliegen en wordt het moeilijker om rustig de tijd te nemen voor een opname.

Libel

Zoals altijd in de natuur; forceer geen dingen. Sloop geen struik om je achtergrond mooier te maken en dood of verdoof geen insecten om ze stil te laten zitten. Probeer de natuur achter te laten zoals je haar vindt en registreer alleen wat je ziet.

Macrofoto's nabewerken

Wil je iemand echt versteld laten staan van je macrofoto dan bewerk je een goede opname natuurlijk nog na. Wat extra contrast, stofjes wegpoetsen en bijvoorbeeld wat extra felle kleuren. De allerlaatste stap in de nabewerking is de verscherping van het beeld. Bij macrofotografie is deze wellicht nog wel belangrijker dan normaal.

Bij een macrofoto is een perfecte scherpte namelijk vaak het ideaalbeeld. Door je foto nog even flink te verscherpen behaal je dergelijk scherpte. Van nature zal deze niet in je opname zitten. Pas natuurlijk wel op dat je verscherping geen zogenaamde 'artifacts' met zich mee brengt.

Detail van een libel

Aan de slag

Macrofotografie hoeft niet altijd duur te zijn, met een simpele compactcamera of een spiegelreflex met een omgekeerd objectief of een telezoom met macro stand kom je al een heel eind. Het leuke bij macrofotografie is daarbij ook nog dat je niet ver hoeft om mooie foto’s te maken. In je eigen tuin is al een grote hoeveelheid aan interessante onderwerpen te zien. Van zo dichtbij ziet de wereld er heel anders uit.

Dit artikel is eerder verschenen in Zoom.nl.

Wil jij ook gave foto's maken?

Probeer twee weken gratis onze online cursussen over fotografie. Je krijgt direct toegang tot meer dan 100 cursussen. Na twee weken vervalt je proeflidmaatschap automatisch. Je zit dus nergens aan vast.

14 dagen gratis fotografiecursussen kijken

Over de auteur

Elja Trum is oprichter van Photofacts, online fotografiecursussite Photofacts Academy en het blog Teslafacts. Hij schrijft sinds 2006 over fotografie. Elja is ook auteur van boeken over zwart-witfotografie, flitsfotografie en portretfotografie.

13 reacties

aradilon schreef op woensdag 22 december 2010 om 20:22 | reageer
Amai, uitgebreid en goed artikel ook.
Een klein opmerkingkje, bij extensie ringen verlies je geen licht (er zit tenslotte geen glas in) en ook andere merken kunnen autofocus en informatie doorgeven.
En misschien het belangrijkste van al deze tips, gebruik inderdaad je statief, is onontbeerlijk voor een foto in focus en scherp.

sjaakboot schreef op woensdag 22 december 2010 om 20:27 | reageer
Inderdaad een prima artikel wat prachtig op tijd komt. Ben namelijk van plan om een mooie macrolens te kopen als m'n dertiende maand binnen is.... Kan iemand adviseren welke van deze twee ik moet kiezen?

Nikon AF-S 105mm F/2.8G iF ED VR micro
Sigma 150mm F/2.8 EX DG APO HSM macro 1:1 - Nikon

Tom van Peer schreef op woensdag 22 december 2010 om 21:23 | reageer
@Sjaak
Zoals gebruikelijk: wat wil je met de lens gaan doen? 150mm macro is leuk als je hele kleine insecten wil fotograferen van een redelijke afstand. Er is wel iets waar je dan rekening mee moet gaan houden: de scherptediepte is afschuwelijk kort en je bent vrijwel helemaal aangewezen op handmatige scherpstelling. Als je het ene oog van de vlieg denkt scherp te hebben, is het andere oog waarschijnlijk al een donkere vage vlek geworden.

Ik ben zelf begonnen met de 105mm van Sigma (op Pentax) en heb dat altijd een mooie lens gevonden waar je het macrowerk goed mee kan leren. Op mijn Canon werk ik nu met de 100mm macro van Canon en zelfs die heeft soms een te lange brandpuntsafstand. Op mijn verlanglijstje staat nu de 50mm/f2 van Zeiss. Als je 13e maand exclusief aan glaswerk besteed mag worden, zou je ook eens naar de macro-lenzen van Zeiss kunnen kijken (ook een hele mooie 100mm!). Mits je al een goed statief hebt natuurlijk...

Johannes Klapwijk schreef op donderdag 23 december 2010 om 07:33 | reageer
@Sjaak: zoals Tom zegt: wil je insecten vanaf een relatief grote afstand fotograferen (en als je insecten wilt dan heb je dat al gauw) dan is meer millimeters wel handig. Tegelijk moet je je realiseren dat een 150mm wel sneller een statief vraagt.

Dus voor lekker uit de hand schieten zou ik een wat kortere nemen, ben je niet te beroerd om een statief te gebruiken en wil je een fijne werkafstand dan zou ik voor meer millimeters gaan.

tonv schreef op donderdag 23 december 2010 om 08:11 | reageer
Voor een extremere vergrotingsfactor is het ook mogelijk een macro-objectief te combineren met een extensie ring. Mijn Canon EF 100 f/2.8 Macro + Canon EF 25II geeft prima resultaten. Uit de hand fotograferen is dan echter niet meer mogelijk. Voor insectenfotografie lijkt me de Canon MP-E 65mm f/2.8 1-5x Macro een ultiem macro-objectief.

@Tom van Peer
De Zeiss Makro-Planar T* 100mm f/2 wordt op Photozone als de maatstaf gezien. Z'n performance slaat alles! Er is echter een minkantje: z'n vergrotingsfactor van 1:2 schiet tekort voor die hard macrofotografie. Bovendie prijst ie zich met 1500 euro (ZE) uit de markt. De nieuwe Canon EF 100 f/2.8L IS kost ruwweg de helft!

Jacko schreef op donderdag 23 december 2010 om 10:52 | reageer
Heel simpel: de Nikkor 105VR halen. Een klein nadeel: je doet hem echt nooit meer weg! Sckerper macro-objectief bestaat er niet.

Als ik een Canonist was geweest had ik ook de MP-E 65 willen hebben. Naast een "gewoon" macro-objectief.

Johannes Klapwijk schreef op donderdag 23 december 2010 om 17:58 | reageer
Die MP-E kost ook niets niks he. En je moet er rekening mee houden dat er ook een maximale scherpstelafstand een een heel fors minimaal diafragma aan vast zit. Oftewel, het is wel een heel specifieke lens.

Brian [dSLR.nl] schreef op donderdag 23 december 2010 om 18:51 | reageer
@aradilon:
Jij schrijft "Een klein opmerkingkje, bij extensie ringen verlies je geen licht (er zit tenslotte geen glas in)"

Mooi wel dat je licht verliest. Je projecteert immers een deel van je beeld buiten de sensor, dat licht gaat dus verloren omdat het nergens gebruikt wordt.

sjaakboot schreef op donderdag 23 december 2010 om 19:22 | reageer
Zoveel hoofden, zoveel zinnen... Allemaal hartelijk dank voor jullie adviezen. Heb nog even voor een Zeiss gekeken maar vond die prijzen toch een beetje een te grote aanslag op mijn eindejaarsuitkering. Zeker ook omdat ik o.a. nog een 30mm op mijn verlanglijstje had staan. Uiteindelijk ben ik bij de Sigma 150mm F/2.8 EX DG APO HSM macro 1:1 uitgekomen en moet blij verrast zeggen dat de eerste proefopname veelbelovend zijn. Het scherpstellen is inderdaad niet eenvoudig maar als het lukt geweldig.

aradilon schreef op donderdag 23 december 2010 om 20:11 | reageer
@Brian ik merk daar dan toch echt niks van hoor, misschien als je heel je set erop zet maar bij 1 ring heb ik toch nog nooit iets van lichtverlies gemerkt hoor.AL die theorien van lichtverlies, autofocus vertraging is vaak een waarschuwing, in het echt heb ik er niks van gemerkt.
Btw, de vraag over de sigma/nikon valt te zien wat je er buiten macro nog mee wilt doen, de Sigma is beter voor macro, maar omdat de autofocus nogal traag is en omdat het een grote lens is kan je er voor de rest minder mee doen.

Brian [dSLR.nl] schreef op vrijdag 24 december 2010 om 08:02 | reageer
@aradilon:
Ach, het is in feite heel erg simpel. Normaliter komt er een bepaalde hoeveelheid licht op de sensor terecht en dat gebruik je voor een belichting. Nu ga je de brandpuntsafstand verlengen en projecteer je dus gewoon een deel van het licht dat door het objectief komt naast de sensor. De effectieve hoeveelheid licht die je kunt gebruiken neemt dus af omdat je met minder licht hetzelfde sensor oppervlak belicht.

Heb het eens getest met ringen van Kenko en bij 12mm heb je toch al 1/3 stop verlies. Zet je alle ringen er tussen (68mm) dan raak je dik 2 stops kwijt. Dat kun je geen verlies noemen dat je niet merkt.

Het enige dat niet veranderd is de kwaliteit van het licht. Er vinden geen brekingen plaats doordat er geen tussenliggende glasdelen gebruikt worden, maar uiteindelijk gebruik je maar een kleiner oppervlak van je glaswerk waardoor de kwaliteit van je lens wel verder op de proef gesteld wordt. Het oplossend vermogen van veel objectieven is echt niet hoog genoeg om met alle tussenringen tegelijk te werken.

Zo heb ik voor een micro-bioloog een tijd geleden moeten onderzoeken welke objectieven er geschikt waren om objecten van 6 micrometer te fotograferen voor determinatie. Toen bleek dat het wonderschone Canon 100mm Macro objectief met IS en USM niet geschikt was door een tekort aan resolutie (oplossend vermogen) We moesten toen met minder ringen gaan werken en gebruik gaan maken van een MP-E 65mm objectief om een betere scherpte te krijgen, maar echt lukken deed het pas toen we naar een microscoop gingen en een camera adapter gebruikten.
(Even voor de duidelijkheid, we hebben het nu niet meer over Macro fotografie, zoals in dit toppic, maar over Micro fotografie met vergrotingen die veel verder gaan dan macro fotografie)

Daniël
Quote 'Veel van deze objectieven (vooral rond de 100mm) doen het ook heel goed als een portretlens'

Nu las ik ergens anders dat je dan wel op een aardige afstand moet gaan staan voor een portretfoto. Weet iemand toevallig die afstand +/-, ongeveer, schatting....
En wat voor objectief (Nikon) kan je het beste voor een portretfoto gebruiken?

Beetje off topic van Macro fotografie maar ik als 'leek' heb ook wel weer oortjes naar een combinatie van Macro en Portret objectief, zodoende.

Haikusite schreef op donderdag 3 augustus 2017 om 04:20 | reageer
Reaktie op: aradilon van woensdag 22 december 2010.
Sorry aradilon, je vergist je. Bij tussenringen of balgen is de afstand lens/film.(Sensor) groter geworden en dat gaat ten koste van de licht hoeveelheid. Belichtingstijd zal dus aangepast moeten worden. Kijk hier eens.

Bij het gebruiken van voorzetlenzen komt er iets meer licht op de sensor.
De lichtsterkte van een lens wordt berekend met een diameter en brandpunt formule. Het brandpunt veranderd door een voorzetlens en het gevolg zal zijn dat de lichtsterkte van de lens iets toeneemt.

Deel jouw mening

Let op: Op een artikel ouder dan een week kan alleen gereageerd worden door geregistreerde bezoekers.
Wil je toch reageren, log in of registreer je dan gratis.

Ontvang wekelijks fotografietips in je inbox

44.431 fotografie enthousiastelingen ontvangen de tips al!
Meer over de wekelijkse mail. Of blijf op de hoogte via Facebook. Aanmelding beveiligd met Google reCaptcha.

Elja Trum

Photofacts; alles wat met fotografie te maken heeft!

Wil je graag mooiere foto's maken en op de hoogte blijven van ontwikkelingen binnen de fotografie? Photofacts plaatst leerzame artikelen die gerelateerd zijn aan fotografie. Variërend van product-aankondiging tot praktische fotografietips of de bespreking van een website. Photofacts bericht dagelijks over fotografie en is een uit de hand gelopen hobby project van Elja Trum. De artikelen worden geschreven door een team van vrijwillige bloggers. Mocht je het leuk vinden om een of meerdere artikelen te schrijven op Photofacts, neem dan contact op.Meer over Photofacts