Bijzondere effecten in je foto zonder Photoshop

maandag 22 april 2013, 23:28 door Elja Trum | 31.496x gelezen | 14 reacties

Veel fotografen kunnen tegenwoordig niet meer zonder Photoshop. Ook zonder speciale fotobewerkingsoftware kun je echter bijzondere foto's maken. Vaak eenvoudiger en sneller dan het gebruik van de Photoshop trukendoos. Om je op weg te helpen hierbij een aantal bruikbare voorbeelden en methoden.

Veel van de bij dit artikel getoonde foto's zullen ook nog achteraf bewerkt zijn in Photoshop. Daar is natuurlijk ook helemaal niks mis mee. Het is echter leuker om een goede foto nog beter te maken dan om een magere foto op te kalefateren in de nabewerking.

Spelen met je instellingen

Veel bijzondere effecten kun je bereiken door te spelen met de basis instellingen van je camera. Denk aan een langere sluitertijd of een klein diafragma. Door gebruik te maken van je diafragma kun je precies bepalen welk gedeelte van je foto scherp is en welk deel zich oplost in een zweem van onscherpte.

Een kleine scherptediepte gebruiken werkt vaak erg prettig omdat je zo eenvoudig je onderwerp eruit kunt laten springen. Je onderwerp komt hierbij los te staan van de achtergrond. De scherptediepte in een foto is afhankelijk van het diafragma, het brandpuntsafstand van de lens en de afstand tot je onderwerp.

De diepte van het scherpe gedeelte wordt kleiner wanneer je dichter op je onderwerp komt, een grotere telestand gebruikt (meer inzoomen) en een grotere diafragma opening gebruikt (lager diafragma getal).

Het achteraf vervagen van de achtergrond in Photoshop is overigens een erg arbeidsintensief klusje. Je haalt er dus veel winst uit door tijdens het schieten al te letten op de gebruikte scherptediepte in je foto's.

Sluitertijd

De sluitertijd van je camera geeft je nog veel meer controle over bijzondere effecten dan het diafragma. Zo kun je ervoor kiezen een onderwerp bewogen of juist bevroren vast te leggen. Bij een bewogen onderwerp door een lange sluitertijd is het gebruik van een statief eigenlijk onmisbaar. Zo voorkom je dat de foto de trillingen van je hand toont; iets dat meestal niet in je voordeel uit pakt.

Een leuke manier om beweging vast te leggen is je camera op een drukke plek neer zetten met gebruik van een statief en een langere sluitertijd. Mensen en voertuigen op de foto worden dan als schimmen vastgelegd in een stilstaande omgeving. Om de foto nog surrealistischer te maken kun je één persoon op een opvallende plek stil laten staan terwijl iedereen erom heen beweegt.

Andersom kan het ook, bevestig je camera stevig aan een verrijdbaar object, bijvoorbeeld een fiets, auto of skateboard. Zorg ervoor dat er een gedeelte van het object zichtbaar is door de zoeker en beweeg het object met een rustige constante snelheid.

Maak tijdens je beweging een foto met een langere sluitertijd, de omgeving zal vervagen tot strepen terwijl je voertuig er haarscherp op komt te staan. Voor dit doeleinde bestaan ook specifieke statieven die ervoor zorgen dat je camera stevig verankert is tijdens het rijden. Een voorbeeld hiervan is de Stickypod, een statief voorzien van sterke zuignappen.

Voor deze foto hing de camera aan de zijkant van de auto met behulp van een speciaal statief. Via een afstandsbediening vanuit de auto werd de camera bediend tijdens het rijden.

Meetrekken

Ook het meetrekken van de camera met een bewegend object is een manier waarmee je beweging in je foto kunt vastleggen. Van de drie type lange-sluitertijd-foto's die hier genoemd worden is dit de moeilijkste om onder de knie te krijgen.

De beste manier is je camera in te stellen op een sluitertijd van 1/125 seconde of sneller. De ideale sluitertijd is afhankelijk van de snelheid van het object dat je vast legt (een rijdende auto is een veelgebruikt voorbeeld), de lengte van je objectief en de afstand tot je onderwerp.

Zet je camera op continue scherpstellen en volg het aankomend object in een vloeiende beweging. Druk pas af wanneer je onderwerp daadwerkelijk voorbij komt razen en blijf de beweging constant volgen. Het werkt het eenvoudigst wanneer je de gehele beweging af maakt, één vloeiende volgbeweging terwijl je onderwerp aan komt, je de foto maakt en het onderwerp weer van je weg rijd.

Bij objectieven of een camera met beeldstabilisatie moet je deze uitschakelen voordat je een dergelijke foto maakt. Soms heeft de apparatuur een speciale stand voor het meetrekken, dan worden alleen trillingen in één richting gecorrigeerd. Kijk in de handleiding of jouw camera of lens hier ondersteuning voor heeft.

Ook met een korte sluitertijd kunnen bijzondere effecten worden bereikt. Het vastleggen van een vallende waterdruppel of het kapot springen van een waterballon zijn hiervan goede voorbeelden. Een dergelijke foto kun je het beste nemen met gebruik van een flitser. Gebruik hiervoor een opzetflitser (op een lage stand) of een duurdere studioflitser. De goedkopere studioflitsers hebben vaak een langzame sluitertijd waardoor de beweging niet bevroren wordt.

Zoomen

Een bijzonder effect kan bereikt worden door een zoomlens tijdens de opname in of uit te zoomen. Vanzelfsprekend moet je hierbij wel een wat langere sluitertijd gebruiken om jezelf de tijd te geven het objectief te zoomen. Een sluitertijd van één of anderhalve seconden is vaak voldoende.

Foto door Hans Koster
Om te voorkomen dat je gehele foto bewogen is kun je het beste gebruik maken van een stevig statief. Heb je een model of een ander bewegend onderwerp op je foto staan dan kun je een flitser gebruiken om de beweging van het onderwerp te bevriezen.

Voor een dergelijke foto zet je camera in de sluitertijdvoorkeuze stand en kies de gewenste sluitertijd van circa één a twee seconden. Als je een TTL opzetflitser gebruikt zal deze automatisch op de juiste manier inflitsen. Zodra je afdrukt kun je de andere hand gebruiken om in een soepele beweging de lens in te zoomen.

De kans op een bewogen foto is redelijk groot, dus wees vooral niet te benauwd om meerdere pogingen te maken. Kies hierbij ook verschillende standpunten. De achtergrond draagt voor een groot gedeelte bij aan het resultaat van het zoom effect.

Lensbabies

Het objectief bepaald voor een belangrijk gedeelte je beeld. Een bijzonder objectief is de Lensbaby; een lens waarbij je heel selectief een bepaald gedeelte van het beeld scherp kunt krijgen en de rest onscherp. Dat klinkt heel normaal, maar de Lensbaby doet dit op een uitzonderlijke manier waarbij de scherpte niet op één afstand in je foto zit.

Ineke door Petra Oolders (Lensbaby)

Filters

Binnen Photoshop is er gedeelte volledig gewijd aan filters. Die naam komt natuurlijk niet uit het niks, filters worden al tientallen jaren gebruikt door fotografen. Een filter is doorgaans een stuk glas of plastic dat je voor je cameralens plaatst.

Voor op je lens zit er dan ook een filterschroefdraad om gemakkelijk met filters te kunnen werken. Filters zijn er in honderden verschillen soorten en maten te krijgen. We noemen hier een paar bruikbare typen voor bijzondere foto's.

Grijsfilter

Een grijsfilter, ook wel Neutral Density filter (ND) genoemd, kun je gebruiken om de helderheid te beperken. Een dergelijk filter is nuttig wanneer je ergens waar veel licht is toch een langere sluitertijd wilt gebruiken.

Foto door Laura Vink
Er zijn ook gradueel overlopende ND filters, daarbij is de ene helft gewoon doorzichtig en verloopt dit langzaam naar het grijs. Bij het grijze gedeelte wordt het licht dus tegengehouden terwijl het bij het heldere gedeelte vrij door kan. Dit type filter kun je gebruiken om bijvoorbeeld het contrastverschil tussen de lucht en de grond te beperken.

Kleurfilter

Kleurfilters worden nauwelijks meer gebruikt, maar er kunnen ook leuke effecten mee bereikt worden. Vroeger werden kleurfilters voornamelijk bij zwart-wit fotografie gebruikt. Met een oranje of rood filter kun je dramatische effecten bereiken bij zwart-wit en een geel filter kan helpen om een mooie wolkenlucht er echt goed uit te laten springen.

Bij kleurenfoto's is een kleurfilter erg geschikt om een matige zonsondergang toch bijzonder te maken. Vergeet bij het gebruik van een kleurfilter niet om vooraf je witbalans op een vaste waarde te zetten. Je camera gaat anders proberen om de kleuren te corrigeren.

Foto door Arne Kuilman
Behalve voor je lens kun je een kleurfilter ook voor je flitser plaatsen. Zo kun je een zwarte achtergrond blauw laten oplichten of meerdere flitsers met verschillende kleuren gebruik voor een bijzonder resultaat.

Softfocusfilter

Met een softfocusfilter kun je een foto voorzien van een dromerige sfeer. Softfocusfilters zijn in verschillende sterkten te krijgen, maar meestal is het verzachtende effect over de gehele filter gelijk. Wel valt het effect bij licht delen beter op dan in donkere gedeelten.

Door in plaats van een softfocusfilter een UV filter te gebruiken en hier wat gel op te smeren kun je zelf bepalen welk gedeelte van de foto meer en welk gedeelte minder verzacht wordt. Op deze manier heb je dus meer vrijheid en controle. Overigens zijn er ook een aantal objectieven op de markt die het softfocuseffect ondersteunen.

Sterfilter

Een sterfilter is eigenlijk een filter voorzien van allemaal kleine krasjes. Wanneer je een foto maakt waarin felle lichtpunten voorkomen zullen deze punten voorzien worden van stervormige lichtstralen. Een geschikt effect voor wat extra sfeer in een kerstfoto of om een glanzende bolide er nog wat extra glimmend uit te laten zien.

Een alternatief voor een sterfilter is het gebruik van een klein diafragma bij een langere sluitertijd. Dit levert ook stervorming bij lichtpunten op.

Infraroodfilter

Digitale camera's zijn erg gevoelig voor het voor het menselijk oog niet zichtbare infrarood licht, om verstoringen in je foto's te voorkomen plaatsen fabrikanten daarom vaak een filter in je camera die infrarood licht tegen houdt. Desondanks valt er vaak nog goed mee te werken in combinatie met een infraroodfilter.

De gevoeligheid is echter per camera verschillend. Je kunt eenvoudig testen of je camera gevoelig is voor infrarood licht door het infrarood zendertje van een afstandsbediening te fotograferen terwijl je een knopje in drukt. Als je het ledlichtje op ziet lichten dan is je camera geschikt voor infraroodfotografie.

Het gebruik van een infraroodfilter levert bij een kleurenfoto een erg rode foto op. Als je de camera echter in de zwart-wit modus gebruikt krijg je het klassieke infrarood effect. Die omzetting naar zwart-wit is eigenlijk wel iets waarbij Photoshop dan toch wel weer een stukje handiger bij is.

De echte fans van infraroodfotografie kunnen ook hun camera (laten) aanpassen door het infraroodfilter te verwijderen. Bij infrarood fotografie ligt het scherpstelpunt voor de lens anders dan bij foto's binnen het zichtbare spectrum. Op sommige objectieven is zelfs een afwijkende schaal aangebracht specifiek voor infrarood.

Vignettering

Vignettering is doorgaans een ongewenst effect dat op kan treden bij slechte objectieven of verkeerd gebruik van een zonnekap. Het levert donkere hoeken op in je foto's. Vignettering kan echter ook bijdrage aan de sfeer in de foto en het is eenvoudig toe te voegen zonder Photoshop.

Daarbij breng je door vignettering de aandacht van de kijker meer naar het midden van het beeld. Pak een zwart vel papier en vouw deze als een zonnekap rondom je lens. Bevestig het met een elastiekje. Door het papier naar voren te schuiven komen de randen in je beeld en creëer je vignettering in de hoeveelheid die jij wilt.

Natuurlijke kaders

Veel fotografen gebruiken Photoshop om achteraf een kader toe te voegen aan hun afbeelding. Een kader zoeken in de opname zelf kan een foto echter ook veel interessanter maken. Probeer tijdens het maken van je foto's eens te kijken naar natuurlijke kaders. Schiet bijvoorbeeld tussen de bladeren van een struik door of gebruik een (open) raam of deur als kader.

Conclusie

Gelukkig is het nog steeds mogelijk bijzondere effecten te bereiken in je foto zonder gebruik te maken van fotobewerking op de computer. Het kan een extra uitdaging zijn om de foto die je in je hoofd hebt zitten grotendeels zonder gebruik van Photoshop tot stand te brengen. Met je camera zelf is meer mogelijk dan je wellicht gedacht had.

Wil jij ook gave foto's maken?

Probeer twee weken gratis onze online cursussen over fotografie. Je krijgt direct toegang tot meer dan 100 cursussen. Na twee weken vervalt je proeflidmaatschap automatisch. Je zit dus nergens aan vast.

14 dagen gratis fotografiecursussen kijken

Over de auteur

Elja Trum is oprichter van Photofacts, online fotografiecursussite Photofacts Academy en het blog Teslafacts. Hij schrijft sinds 2006 over fotografie. Elja is ook auteur van boeken over zwart-witfotografie, flitsfotografie en portretfotografie.

14 reacties

ErikvanRosmalen schreef op dinsdag 23 april 2013 om 08:25 | reageer
Goed verhaal. Want er is een hele generatie Photoshop-fotografen aan het werk tegenwoordig. Eerst maar eens beginnen met een goede basisfoto. En daar kun je inderdaad ook al iets moois neerzetten, zonder nabewerking!

centrum beeldbeleving schreef op dinsdag 23 april 2013 om 10:37 | reageer
super tips! leer eerst de basis van de fotografie, leer eerst je camera kennen en ga dan experimenteren! leuk om te doen en het scheelt je heel veel tijd achter de computer!

paul happel schreef op dinsdag 23 april 2013 om 11:14 | reageer
proficiat elja
succes met je ebook
groeten

Foto "Lux " schreef op dinsdag 23 april 2013 om 13:22 | reageer
ik vond dit een goede nieuwsbrief. Met dank. Else van Luxzenburg

Huub schreef op dinsdag 23 april 2013 om 14:41 | reageer
proficiat met je (bijna) 10.000 ste ............. Helemaal terecht dat er zoveel lezers zijn !

Gertje schreef op dinsdag 23 april 2013 om 14:55 | reageer
Citaat Erik van Rosmalen: "Want er is een hele generatie Photoshop-fotografen aan het werk tegenwoordig"

Wat is daar mis mee? Een aantal jaren geleden riepen ze dat ook over de mensen die van analoog naar digitaal overstapten. Lang leve de technologische ontwikkeling. Het gaat immers toch om het eindresultaat en niet om het proces dat je hebt doorlopen.

ErikvanRosmalen schreef op dinsdag 23 april 2013 om 15:07 | reageer
@Gertje:
Daar is op zich niks mis mee. Als de mogelijkheden er zijn, moet je ze benutten, dat doe ik zelf ook. Maar waarom zou je een uur in Photoshop gaan sleutelen aan iets wat je op locatie in vijf minuten had kunnen doen (en wat in veel gevallen veel natuurlijker oogt)? De kennis ontbreekt gewoon bij veel mensen en dat is jammer.

iew schreef op dinsdag 23 april 2013 om 15:52 | reageer
Als je in RAW schiet zul je toch wat moeten nabewerken...

Cas van der Voorn schreef op woensdag 24 april 2013 om 02:28 | reageer
Altijd goed om te experimenteren met de mogelijkheden van je camera, maar om het gebruik van verloop- en kleurenfilters te propageren als alternatief voor Photoshop lijkt me onjuist. Dat soort dingen doe je bij uitstek sneller, makkelijker en nauwkeuriger achteraf. Hetzelfde geldt voor het toevoegen van vignettering. Misschien heel nostalgisch om te prutsen met filters en papier, maar mij ontgaat de lol daarvan.

ErikvanRosmalen schreef op woensdag 24 april 2013 om 06:23 | reageer
@Cas: Eens, kleurenfilters zijn net zo makkelijk (makkelijker) achteraf toe te passen. Maar een grijsverloopfilter? Een uitgebeten lucht haal je in Photoshop niet terug, als je dat kunt voorkomen met een grijsfilter is dat toch een betere optie?

Cas van der Voorn schreef op woensdag 24 april 2013 om 08:54 | reageer
@Erik: daar zijn behoorlijk veel oplossingen voor die stuk voor stuk flexibeler zijn dan een stuk plastic voor je lens plakken. Je zult de overgang tussen licht en donker maar een beetje verkeerd hebben ingeschat of die overgang is niet helemaal horizontaal. Dan heb ik liever met bracketing (en dat kan vaak makkelijk uit de hand) drie verschillende belichtingen.
Een stukje grijs plastic of glas haalt overigens meer weg dan alleen maar hooglichten.

jamesprovision schreef op woensdag 24 april 2013 om 11:33 | reageer
Eens met Cas, wat doet zo'n verloopfilter met een bomenrij of berglandschap, filteren voor de lens of erachter (photoshop), een keuze die ik al vele jaren geleden gemaakt heb, nauwkeuriger en sneller. Eigenlijk is er nog maar 1 filter dat zich niet laat vervangen door fotopfop, het polafilter, iedere landschapsfotograaf zou het standaard voor z'n lens moeten hebben

iGeos schreef op woensdag 24 april 2013 om 12:24 | reageer
Weer een fijne nieuwsbrief, dank hiervoor

Marion schreef op donderdag 25 april 2013 om 15:46 | reageer
"Bijna"gefeliciteerd Elja. Ik lees de nieuwsbrief altijd met veel interesse en plezier. Vooral zo doorgaan ~<>"

Deel jouw mening

Let op: Op een artikel ouder dan een week kan alleen gereageerd worden door geregistreerde bezoekers.
Wil je toch reageren, log in of registreer je dan gratis.

Portretfoto's Bewerken in Lightroom Classic

Ontvang wekelijks fotografietips in je inbox

44.431 fotografie enthousiastelingen ontvangen de tips al!
Meer over de wekelijkse mail. Of blijf op de hoogte via Facebook. Aanmelding beveiligd met Google reCaptcha.

Elja Trum

Photofacts; alles wat met fotografie te maken heeft!

Wil je graag mooiere foto's maken en op de hoogte blijven van ontwikkelingen binnen de fotografie? Photofacts plaatst leerzame artikelen die gerelateerd zijn aan fotografie. Variërend van product-aankondiging tot praktische fotografietips of de bespreking van een website. Photofacts bericht dagelijks over fotografie en is een uit de hand gelopen hobby project van Elja Trum. De artikelen worden geschreven door een team van vrijwillige bloggers. Mocht je het leuk vinden om een of meerdere artikelen te schrijven op Photofacts, neem dan contact op.Meer over Photofacts