Lange sluitertijden fotografie; 90% kijken en 10% techniek

maandag 29 juni 2015, 16:12 door Wilco Dragt | 33.011x gelezen | 18 reacties

Fotografie met lange sluitertijden mag zich verheugen in een grote populariteit: ik zie veel foto's voorbij komen. Goede lange sluitertijden foto's laten zien dat het véél meer is dan een technisch kunstje – de techniek is slechts een hulpmiddel. Je ziet hier een andere fotografische benadering, met een eigen creatieve visie.

Over techniek is op internet veel te vinden, maar slechts weinig over de visie achter deze manier van fotograferen. In dit blog geef ik een eerste aanzet op mijn visie van lange sluitertijden fotografie.

Paved to Infinity, © Wilco Dragt
Goede voorbeelden van die andere benadering van lange sluitertijden (ook wel long exposures genoemd) fotografie vind je in het werk van bijvoorbeeld Michael Kenna, Josef Hoflehner en Michael Levin. Fotografen die hun sporen in de kunstwereld enorm verdiend hebben.

In hun onderwerpkeuze, themakeuze maar ook in hun composities gaan zij heel anders te werk dan in de reguliere landschapsfotografie. Kijk maar eens naar hun foto's, maar zoek op internet ook naar interviews met deze fotografen, het zal je zeker inspireren.

Abstractie, vereenvoudiging en minimalisme

Vaak wordt lange sluitertijden fotografie benaderd vanuit de normale landschapsfotografie. Van een landschap wordt dan een lange sluitertijd foto gemaakt. In mijn ogen werkt dat meestal niet, dat wordt vrijwel nooit een interessant beeld.

Lange sluitertijdenfotografie is écht een hele andere beeldtaal. Het is vaak een vorm van abstractie en vereenvoudiging. Bijna altijd zijn sterke lange sluitertijden foto's beelden waar relatief weinig in staat. Het is de kunst van het weglaten.

Om dat goed te kunnen is een combinatie van vooraf goed nadenken over je foto en het beheersen van de techniek belangrijk. Begin met een andere manier van kijken. Ga al uit van een minimalistisch idee. Het gebruik van lange sluitertijden kan dat ondersteunen en versterken.

Bijvoorbeeld bij water, normaal iets waar beweging in zit zoals rimpelingen, waar heel veel beeldinformatie in zit. Met een lange sluitertijd vlakt dat water helemaal uit. Het wordt één grote lege vlakte; het wordt negatieve ruimte. En datgene wat dan in de compositie over blijft krijgt veel meer de nadruk.

Dat wordt duidelijk in de foto van de mosselbanken in noordwest Frankrijk (Voleurs des Moules). In deze foto was het ook heel belangrijk dat er niets is dat de harmonie in het beeld verstoort.

Voleurs des Moules, © Wilco Dragt

Lange sluitertijden: kijk en leer van anderen

Kijk vooral heel veel naar werk van anderen, zoals de fotografen die ik in het begin heb genoemd. Ook via Google en op Facebook zijn veel lange sluitertijdenfotografen te vinden. Kijk naar de goede fotografen en wat zij doen. Wat voor soort beelden maken ze? Wat maakt hun werk anders? Waar zit de kracht in? Waarom werkt iets en waarom werkt iets anders niet?

Door te kijken wat anderen doen, kun je ontzettend veel leren - dit geldt natuurlijk voor elke tak van fotografie. Het kan je op weg helpen en helpt je kritisch naar je eigen werk te kijken.

Water, wolken of bewegende objecten als auto's komen veel in lange sluitertijd fotografie voor. Maar denk ook aan bomen of riet dat de door wind beweegt, waardoor er een ander effect ontstaat. Een voorbeeld van bewegend riet vind je in de foto van het IJsselmeer (Makkum I)

Makkum I, © Wilco Dragt

Gereedschapskist

Techniek is relevant, zonder de techniek lukt het niet. Maar het is maar een heel klein stukje. Lange sluitertijden fotografie is naar mijn mening 90% kijken en 10% techniek.

Ik vergelijk het wel eens met een timmerman die een gereedschapskist heeft die hij blindelings kan gebruiken. Als hij iets maakt, weet hij zonder er bij na te denken, wat hij eruit moet pakken. Dat geldt voor lange sluitertijd ook.

Het blindelings beheersen van de techniek is essentieel. Ik heb mijzelf een systematische manier van werken aangeleerd en die pas ik nog steeds toe, ik sla nooit een stap over Ik hoef me alleen nog maar te focussen op het kijken en het zien. Daardoor hoef ik niet meer over de techniek na te denken, het wordt routine.

Heel in het kort komt die werkwijze op het volgende neer:

• De camera staat volledig op handmatig
• Ik zorg dat ik een goed belichte foto zonder grijsfilter maak, met een histogram dat op de plaats ligt waar ik het wil hebben. Dit is mijn referentiefoto
• Dan reken ik de sluitertijd door als ik de grijsfilter(s) zou plaatsen, zie verderop
• Ik controleer altijd of het histogram van de foto met grijsfilter en lange sluitertijd op dezelfde plek ligt als bij de referentiefoto. Zoniet, dan stuur ik bij door de sluitertijd te verkorten of verlengen.

Lange sluitertijden is geen werkelijkheid

Lange sluitertijden fotografie begint voor mij met een sluitertijd van 15 of 30 seconden en langer. Dan kun je bijvoorbeeld heel mooi met lichtstrepen werken van bewegende objecten zoals auto's. Daar kun je aparte effecten mee creëren.

Met lange sluitertijden maak je een beeld dat niet meer overeenkomt met de werkelijkheid. Want in werkelijkheid zie je geen strepen, je ziet auto's of lichtpuntjes. Je gaat dat interpreteren en verwerken naar een beeld waarvan je vooraf probeert een voorstelling te maken.

Welke lichtpatronen krijg je bijvoorbeeld als die auto 's in je beeld bewegen? Welke lijnen ontstaan daar? Dan kan het heel interessant zijn als die auto's op een weg rijden waar een bocht in zit. Dan krijg je geen rechte lichtstreep, maar een licht streep met een kromming er in. Dat kan hele sterke composities creëren en het is ook nog eens heel leuk om mee te experimenteren.

Fotograaf Martin Stavars is hier een goed voorbeeld van. Hij werkt voornamelijk in steden. Misschien ken je de stadsbeelden van Hongkong met wolkenkrabbers, lichtjes en lichtstrepen van het verkeer. Ook daarbij is abstractie gecreëerd met duidelijk structuren en overzicht.

Fotografeer je gevoel

Wil je aan de slag met lange sluitertijden? Ga dan eens op zoek naar een bepaald gevoel als je op een plek staat. Welk gevoel komt er bij je boven? Wat maakt indruk op jou? Waarom sta je hier? Waarom vind je iets mooi?

Probeer dat eens uit te leggen vanuit een gevoel. Als je dat kunt, kijk dan eens of je dat gevoel kunt fotograferen. Dus niet alleen het ding dat je ziet, maar dat wat het bij jou oproept. Dat is best een uitdaging. Ik zie, als dit bij mensen lukt, dat ze sterkere foto's maken.

Aan de kust kun je bijvoorbeeld de grootsheid van de zee of oceaan voelen. De leegte. Probeer dan juist niet die ene golfbreker beeldvullend in beeld te brengen. Want dan gaat het niet meer over die leegte, maar over de golfbreker. Laat de golfbreker een visueel element zijn waarmee je de leegte uitbeeld. Die golfbreker kan dan juist klein en nietig zijn (Whispering).

Whispering, © Wilco Dragt

Neem de tijd

Heel belangrijk bij lange sluitertijd fotografie: neem de tijd! Te vaak zie ik dat mensen te gehaast zijn. Ze komen, kijken even, nemen de foto en gaan weer weg. Ik ben met gemak een halve dag op een locatie!

Zeker ook omdat niet alles zich in één keer aandient. Dit is een hele langzame vorm van fotografie. Heel meditatief. Zet je tas neer en ga eens rustig zitten. Kijk naar wat er om je heen gebeurd. En wat dat met je doet.

Iedere foto met een lange sluitertijd kost al best veel tijd.
Je bent zo 20 minuten of een half uur bezig.

Verrassingselement

Doordat je met lange sluitertijden werkt, zeker als dit in de minuten loopt, kunnen er dingen gebeuren met het licht. Dingen die je niet ziet maar die je uiteindelijk wel in je beeld tegenkomt. Er zit een bepaalde mate van onvoorspelbaarheid in en dat vind ik erg interessant.

Bijvoorbeeld als blijkt dat het aan de horizon veel lichter is dan je had gezien, waardoor er een lichter deel in je beeld ontstaat dat automatisch de aandacht trekt. Dit kan in je voordeel werken maar soms ook in je nadeel.

Probeer er achter wat verschillende lengte van sluitertijden doen. Wat gebeurt er met water, met de lucht, met beweging bij 30 seconde, en wat bij vier minuten. Hier leer je van welk effect bereikt kan worden bij bepaalde sluitertijden.

Zo krijg je een creatief instrument in handen. Als ik een bepaald idee van een foto heb, weet ik naar welke sluitertijd ik toe wil werken.

Lange sluitertijd in de stad

Vaak is er bij lange sluitertijden fotografie water en lucht in beeld. Want daar gebeurt iets mee. Ook in steden zoek ik vaak water op, zoals kanalen, grachten of rivieren. Ik kom regelmatig in Parijs en de Seine is een fantastisch onderwerp.

Of ik nu in een stad aan het water sta of aan de kust, ik probeer me altijd een voorstelling te maken van wat er gebeurt als alle beweging uit het water verdwenen is. Zodat het een stil vlak wordt. Het helpt om je ogen een beetje te sluiten en door je wimpers te kijken. Zo versimpel je de informatie die op je afkomt en visualiseer je wat het gaat worden.

Als je op een locatie werkt waar veel mensen zijn, verdwijnen zij bij sluitertijden van 10 tot 20 minuten uit beeld en houd je een lege straat over. Ga je naar kortere sluitertijden, bijvoorbeeld 10 seconden, dan zie je een soort geesten. Dat kan visueel boeiend zijn, zoals in de foto hieronder van toeristen bij de Eiffeltoren (Tourists).

Tourists, © Wilco Dragt

Zwart-wit of kleur fotografie

Doordat je zoekt naar abstractie en vereenvoudiging bij lange sluitertijden, zie je dat in veel gevallen (wel 70 - 80%) wordt gekozen voor zwart wit. Zwart wit is ook al een vorm van abstractie en die twee versterken elkaar.

Er zijn echter wel degelijk hele mooie voorbeelden van lange sluitertijden fotografie in kleur. Vaak wordt dan een kleur zó versterkt dat het monochroom wordt. De versterking van zo'n kleur kan aan een foto dan iets toevoegen waardoor het een extra dimensie krijgt en het een boeiend beeld wordt (And at the end, you turn right).

Ik zie steeds vaker dat professionele Long Exposure-fotografen, die eerst uitsluitend in zwart-wit werkten, nu ook kleur toepassen of er zelfs helemaal naar toe overgaan.

And at the end, you turn right, © Wilco Dragt

Lange sluitertijden en grijsfilters

Lange sluitertijd krijg je doordat er weinig licht op de sensor valt. Dan kan op twee manieren ontstaan. Of je fotografeert als het donker is of je werkt met een grijsfilter waarmee je heel veel licht tegen houdt.

Ik werk voornamelijk met grijsfilters. Bij lange sluitertijden fotografie in de vorm zoals ik het doe is een 10-stops filter vaak niet genoeg: meestal heb ik 13 stops of meer nodig om het effect te verkrijgen dat ik graag wil.

Dat betekent dat ik meerdere filters achter elkaar zet: ik combineer vaak een 10-stops en 3-stops of zelfs een 10-stops en een 6-stops filter.

Tijdens mijn workshops leer ik de cursisten de door mij ontwikkelde systematische werkwijze aan. Ze maken een opname zonder grijsfilter waarvan de belichting goed is, met een daarbij horende belichtingstijd. Die laat ik ze dan doorrekenen naar een belichtingstijd met de grijsfilters.

Door op die manier te werken, komt er beheersing en wordt het geen gokken. Ik zie regelmatig dat mensen er maar een filter opschroeven en gokken wat de belichtingstijd moet worden. Het is essentieel om je de techniek eigen maken, te beheersen en te weten waarom en hoe het werkt.

Voorkom dat het 'trial and error' wordt - deze techniek laat zich prima beredeneren en berekenen.

Kwaliteit grijsfilters

Er is veel verschil in grijsfilters. Ik heb inmiddels heel wat workshops gegeven en veel filters voorbij zien komen, in veel verschillende kwaliteiten. Er zijn variabele grijsfilters die je kunt verstellen als een soort polaroidfilter – daar kan ik kort over zijn: die werken niet.

Dan zijn er grijsfilters van goedkope merken; die zijn optisch niet geweldig en hebben vaak een gigantisch kleurzweem. Als je met zwart-wit wilt werken is de kleurzweem niet echt een punt. Maar de kleurzweem kan soms zo erg zijn dat het in een kleurenbeeld niet meer te corrigeren is.

Ik heb inmiddels vele magenta en knalgroene beelden voorbij zien komen. Mijn ervaring met grijsfilters is dat je kwaliteit moet kopen en dat betekent helaas automatisch dat daar een prijskaartje aan hangt.

Er worden door verschillende fabrikanten verschillende aanduidingen gebruikt om de filterfactor aan te geven, die tot veel verwarring en helaas ook tot een verkeerde aankoop kunnen leiden. Het is dus zaak je goed te laten informeren.

Lange sluitertijden fotografie: rekenvoorbeeld

Je bent op een dag aan het fotograferen die half bewolkt is: er is een redelijke hoeveelheid licht. Je begint zonder grijsfilter. Stel dan dat je bij een gekozen ISO waarde en een bepaald diafragma op een belichtingstijd van 1/125 seconde uitkomt; je zorgt ervoor dat je een goed histogram hebt.

Mét het grijsfilter dien je dan op dezelfde ligging van het histogram uit te komen; je wilt immers ook dan een goed belichte foto.

Bij een 10-stops grijsfilter resulteert dat dan in principe in een sluitertijd van 8 seconden. Je gaat namelijk 10 keer de oorspronkelijke sluitertijd verdubbelen. Dat geeft de volgende reeks:
1/60 - 1/30 - 1/15 - 1/8 - 1/4 - 1/2 - 1/1 - 2 - 4 - 8.

Nu is het zo dat een 10-stops grijsfilter niet exact 10 stops hoeft te zijn (de fabrikanten zetten dat ook vaak op de verpakking). Ik heb proefondervindelijk vastgesteld dat mijn B&W filter bijvoorbeeld 10 2/3 stops is.

Dat betekent dat ik er nog eens 2/3 stop bij moet tellen: ik kom dan uit op 13 seconden. Het is belangrijk om altijd het histogram te controleren en eventueel bij te sturen.

Lange sluitertijd berekenen met een app

Mijn advies: leer hoe je je sluitertijd bepaalt zonder grijsfilter en hoe je dit toepast met grijsfilter. Inmiddels zijn daar ook verschillende handige apps voor.

De app die ik gebruik is NDcalc, die er zowel voor iPhone als Android is. Dit maakt het heel makkelijk om de sluitertijd mee uit te rekenen.

Wil jij ook gave foto's maken?

Probeer twee weken gratis onze online cursussen over fotografie. Je krijgt direct toegang tot meer dan 100 cursussen. Na twee weken vervalt je proeflidmaatschap automatisch. Je zit dus nergens aan vast.

14 dagen gratis fotografiecursussen kijken

Over de auteur

Wilco Dragt is fine art fotograaf, heeft vele prijzen gewonnen en exposeert regelmatig in kunstgalerieën. Hij heeft zich door de jaren heen gespecialiseerd in lange sluitertijd fotografie. Hij organiseert workshops over lange sluitertijd fotografie en over zwart-wit beeldbewerking. Daarnaast begeleidt hij fotoreizen in Schotland, Frankrijk, Duitsland en Noorwegen.

18 reacties

Deel jouw mening

Let op: Op een artikel ouder dan een week kan alleen gereageerd worden door geregistreerde bezoekers.
Wil je toch reageren, log in of registreer je dan gratis.

Ook interessant

• 

  Flitsfotografie tip: Werk op je flitssynchonisatietijd op zonnige dagen

  door Elja Trum

• 

  Flitsfotografie tip: Creëer onscherpte met ND filters

  door Elja Trum

• 

  Flitsfotografie tip: Regel het omgevingslicht met je sluitertijd

  door Elja Trum

• 

  Straatfotografie tip: Voeg lichtsporen toe aan je foto's

  door Michiel Heijmans

• 

  Straatfotografie tip: Experimenteer met een langere sluitertijd

  door Michiel Heijmans

• 

  Flitsfotografie tip: Bewegingseffect met langere sluitertijden

  door Elja Trum

Toon alle artikelen binnen Tips en Truuks