Landschappen in zwart-wit fotograferen

maandag 14 januari 2013, 23:38 door Elja Trum | 26.928x gelezen | 11 reacties

Bij portretten zie je het regelmatig; gebruik van zwart-wit in de foto in plaats van de variant met kleur. Bij landschappen zie je dit lang niet zo vaak. Ook voor landschappen is het echter uitstekend mogelijk om prachtige landschappen in zwart-wit vast te leggen. Bij het gebrek aan kleur is je foto aangewezen op compositie, vorm en lichtval; terug naar de essentie van fotografie.

De basis voor een mooi landschap in zwart-wit is doorgaans een mooi landschap in kleur. Door kleur weg te halen zal een matig foto niet opeens erg mooi worden. Ook zijn niet alle geslaagde landschapfoto's in kleur direct geschikt om in zwart-wit om te zetten.

Foto door Arjan de Wit
Sommige foto's werken beter dan anderen. Denk bijvoorbeeld aan foto's met sterke contrasten of een uitgesproken lucht. Een kleurrijk bloemenveld of een zonsondergang zal in de regel minder geschikt zijn voor een zwart-wit omzetting.

Bij een zwart-wit foto kan kleur kan de kijker niet helpen of afleiden. Je bent dus aangewezen op de basis: compositie, vorm en licht.

Compositie

Belangrijk voor de compositie is dat er verschillende elementen in een foto zijn en dat deze niet in elkaar overlopen. Dit geeft een saaie aanblik aan de foto, het oog kan zich niet richten op de verschillende lichttonen.

Net zoals bij een landschap in kleur werkt het vaak goed om iets in de voorgrond te plaatsen zodat er diepte zichtbaar wordt. Zoek bij een landschap dan ook vooral eerst naar een mooie voorgrond die de moeite waard is.

Piet osefius heide

Foto door Piet Osefius
Een groothoek objectief is niet altijd de beste keuze bij een landschap. Een groot nadeel van de groothoek is dat er al snel veel te veel in beeld komt. Daardoor wordt een foto al gauw rommelig of krijg je een grote hoeveelheid voorgrond in beeld waarin weinig bijzonders te zien is. Ook is bij een groothoek alles in de achtergrond erg klein terwijl je met een teleobjectief juist de achtergrond dichterbij kunt halen.

De lucht in een zwart-wit landschap foto is erg belangrijk. Stormachtige luchten doen het bijvoorbeeld erg goed. Ben je aan het fotograferen en heb je juist een saaie lucht dan kun je proberen de hoeveelheid lucht die zichtbaar is in je foto te minimaliseren. Een strak blauwe lucht vertaald zich in een zwart-wit foto tot een grote grijze massa. Wolkenloze hemels werken daarom meestal veel minder goed in zwart-wit fotografie dan in kleurenfoto's.

Edwin van nuil brug

Foto door Edwin van Nuil

Vorm

Door het contrast van een zwart-wit foto accentueer je de vormen van bomen of de lijnen in het landschap. De vormen leiden de aandacht af van de bijvoorbeeld de lucht, waardoor het landschap beter zichtbaar is. Ook kunnen vormen en lijnen de kijker goed door het beeld leiden naar je hoofdonderwerp. Door de contrasten in de nabewerking op te voeren accentueer je de vormen nog meer.

Een mooie manier om bepaalde vormen in een landschap te benadrukken is door het gebruik van lange sluitertijden. Delen in je foto die bewegen (zoals de lucht of bijvoorbeeld water) zullen vervallen in een mooie waas. De aandacht gaat dan extra uit naar de stilstaande onderwerpen in je foto.

Licht

Normaal zoek je als landschapsfotograaf vaak het zachte licht van de ochtend of avond op, Bij zwart-wit hoeft dit niet meer per se. Het harde licht midden op de dag zorgt er voor dat lijnen en vormen extra benadrukt kunnen worden.

Veel zwart-wit foto's zijn bedoeld om een dramatische aanblik met impact te geven. Sterke contrasten kunnen hier goed bij helpen. Let wel op dichtgelopen schaduwen of uitgebeten luchten, doorgaans is het beter deze te voorkomen. Natuurlijk kun je ook prachtige zwart-wit landschappen maken wanneer het licht zacht is; het sterke contrast hoeft geen vereiste te zijn.

Nandoonline struggle

Foto door Nando Harmsen

Zwart-wit HDR

High Dynamic Range foto's, waarbij je meerdere belichtingen samenvoegt voor een groter dynamisch bereik in het eindresultaat, is ook een erg geschikte techniek voor zwart-wit landschappen. De HDR afbeelding zelf maak je gewoon in kleur, maar nadat je de uiteindelijke afbeelding na het tonemapping proces hebt kun je deze met bijvoorbeeld Lightroom of Photoshop omzetten in zwart-wit.

Fotograferen in kleur

Hoewel je camera de mogelijkheid heeft direct in zwart-wit te fotograferen kun je deze stand het beste vermijden. De camera voert immers een standaard omzetting uit waar je verder geen invloed op kunt uitoefenen. Door zelf je foto om te zetten naar zwart-wit kun je veel nauwkeuriger het eindresultaat bepalen.

Fotografeer dus altijd in kleur, ook als je weet dat je uiteindelijk de foto in zwart-wit gaat omzetten. Extra pluspuntje is dat de foto ook nog in kleur beschikbaar is, mocht je besluiten dat hij in kleur toch mooier is dan in zwart-wit.

Fotografeer je in het RAW formaat van je camera dan is het juist wel handig om je camera op de zwart-wit instelling te zetten. Aangezien je camera de ruwe data van je sensor opslaat en niet de nabewerkingen die in camera gedaan zijn blijft alle kleurinformatie gewoon behouden.

Achter op je camera zul je echter wel de zwart-wit versie zien. Dit kan je wel een aardige indruk geven over hoe jouw landschap er in zwart-wit uit kan gaan zien. Op je computer zie je gewoon de kleurenversie en kun je alsnog jouw ideale zwart-wit omzetting uitvoeren.

Jamy vodegel seascape

Foto door Jamy Vodegel

Zwart-wit omzetting in Lightroom

Elk fotobewerkingsprogramma biedt de mogelijkheid foto's in zwart-wit om te zetten. Meestal kan dat zelfs op meerdere verschillende manieren. Ook binnen Adobe Photoshop Lightroom zijn er meerdere manieren om een zwart-wit omzetting uit te voeren. Een goede methode met veel mogelijkheden alles naar jouw smaak aan te passen is via het paneel 'HSL / Kleur / Zwart-wit' binnen 'Ontwikkelen'.

Voordat je hieraan begint is het slim om eerst de kleurenversie van je foto alvast een beetje aan je smaak aan te passen. Doorloop alvast de stappen in het paneel 'Standaard' die je normaal ook op de foto zou uitvoeren.

De belichting van je foto moet bij voorkeur al goed zijn voordat je überhaupt met de zwart-wit omzetting begint. Haal hierbij bijvoorbeeld overbelichte delen weg door 'Hooglichten' naar links te schuiven. Is de foto naar wens, ga dan naar het paneel 'HSL / Kleur / Zwart-wit'.

Klik dit paneel aan door specifiek op het woord 'Zwart-wit' te klikken. Je foto wordt nu gelijk omgezet in een zwart-wit afbeelding, maar met deze automatische omzetting moet je geen genoegen nemen. Je kunt binnen dit paneel per kleur aangeven of de zwart-wit omzetting van die kleur lichter of donkerder moet zijn. Verschuif je bijvoorbeeld de slider voor Groen naar links dan wordt alles wat groen is in jouw foto donkerder. Schuif je naar rechts dan worden groene delen in je foto lichter.

Lightroom zwart-wit mixer

Lightroom biedt vanuit dit paneel ook nog een eenvoudigere mogelijkheid om per kleur de helderheid aan te passen. Linksboven in het paneel zie je een cirkeltje staan met daarin een kleiner cirkeltje. Wanneer je hier met je muis overheen gaat zie je boven en onder het cirkeltje een pijltje verschijnen. Klik dit icoontje aan om dit gereedschap te activeren.

Je kunt nu overal in je foto de helderheid van een kleur aanpassen door op de betreffende plek in de foto te klikken en, terwijl je de muis ingedrukt houdt, naar boven (lichter) of naar beneden (donkerder) te bewegen. Je hoeft dus niet meer te weten welke kleur iets precies heeft, de bijbehorende slider(s) worden automatisch de juiste richting op geschoven. Een prettige manier om bepaalde kleuren in je foto te bewerken.

Wanneer je tevreden bent met de aanpassing per kleur is het slim om nog eens terug te gaan naar het 'Standaard' paneel. Een zwart-wit foto kan namelijk een heftigere bewerkingen hebben dan een kleurenfoto. Kijk nu dus nog even wat bijvoorbeeld het effect is wanneer je nog wat extra contrast of zwarting toevoegt. Zo kun je jouw landschap helemaal fijnafstemmen voor de perfecte zwart-wit foto.

Kleur toevoegen aan zwart-wit

Wanneer je puur in zwart-wit werkt kan een landschap soms wat koud overkomen. Het is daarom niet vreemd om zo nu en dan eens een kleurtint toe te voegen aan het eindresultaat. In de meeste gevallen is de bekende sepia kleur de beste keuze, maar het kan natuurlijk ook een andere kleur zijn.

Door slechts een minimale tint toe te voegen behoud je het zwart-wit gevoel aan een foto. De kleurtint zal pas opvallen wanneer je de foto naast een echte zwart-wit foto legt, maar het voegt wel degelijk iets toe aan je beeld.

Arthur van iterson kootwijk

Foto door Arthur van Iterson

Oefening baart kunst

Net als bij alle vormen van fotografie is ook voor zwart-wit landschapen oefening erg belangrijk. Je hebt tijd nodig voordat je leert hoe een scene er in zwart-wit uit gaat zien. Hierbij let je als fotograaf meer op contrast en tinten en negeer je de kleuren. Wanneer je jezelf specifiek gaat richten op landschappen in zwart-wit zul je merken dat het 'monochroom zien' vanzelf komt.

Besluit als oefening bijvoorbeeld een maand lang alleen nog maar zwart-wit te fotograferen. Je zult merken dat je aan het eind van de maand een veel beter zicht krijgt op welke foto's wel en welke niet 'werken' in zwart-wit.

Meer weten over zwart-wit fotografie? Ik heb er een boek vol over geschreven. Dit boek is uitgebracht door Pearson Education en in de winkel te verkrijgen, inmiddels in de tweede editie. Je kunt een gesigneerd exemplaar bestellen via Photofacts.

Dit artikel is eerder verschenen in Zoom.nl Magazine.

Wil jij ook gave foto's maken?

Probeer twee weken gratis onze online cursussen over fotografie. Je krijgt direct toegang tot meer dan 100 cursussen. Na twee weken vervalt je proeflidmaatschap automatisch. Je zit dus nergens aan vast.

14 dagen gratis fotografiecursussen kijken

Over de auteur

Elja Trum is oprichter van Photofacts, online fotografiecursussite Photofacts Academy en het blog Teslafacts. Hij schrijft sinds 2006 over fotografie. Elja is ook auteur van boeken over zwart-witfotografie, flitsfotografie en portretfotografie.

11 reacties

Rogier Bos schreef op maandag 14 januari 2013 om 23:55 | reageer
Voor de mooiste zwartwit resultaten is echter het gebruik van Silver Efex Pro 2 (van NikSoftware) echt enorm aan te raden. Lightroom is leuk en doet het prima, maar Silver Efex ... daarmee maak je kunst!

jamyvodegel schreef op dinsdag 15 januari 2013 om 08:35 | reageer
Leuk artikel geworden! Zoals Rogier al aangeeft, heb ik ook Silver Efex Pro 2 gebruikt voor de omzetting naar Z/W.

Arjan de Wit schreef op dinsdag 15 januari 2013 om 09:52 | reageer
Leuk artikel inderdaad. Voor mijn foto heb ik in dit geval ook Silver Efex Pro 2
gebruikt. Maar ik gebruik ook met enige regelmaat de door Elja beschreven werkwijze in Lightroom.

Misschien nog een leuke aanvulling over het "zien in zwart-wit". Ik ben nog lang niet in staat om dit te kunnen. Daarom schiet ik in RAW en kies ik voor de picture style zwart-wit. Daarmee krijg direct op locatie een eerste indruk van de foto in zwart-wit.

Piet schreef op dinsdag 15 januari 2013 om 10:18 | reageer
Zeker een leuk artikel geworden. Ook voor mijn foto heb ik dezelfde werkwijze gehanteerd als Arjan beschrijft.

wim hendriks schreef op dinsdag 15 januari 2013 om 14:31 | reageer
Er gaat niets boven de oude procédé van zw/w.nl tri-x met rodinal,24 a 25 graden,de korrel komt je tegemoet,heerlijk,
maar ook best tevreden ben ik met photoshop met een korrel filter.

hejaphoto schreef op dinsdag 15 januari 2013 om 14:31 | reageer
Hé, een interessant artikel.Maar een zwart wit photo neemt meer tijd als een kleuren foto. En (maar dat is mijn idee) LR, of Siver Effex, zijn er om je foto beter te maken, maar niet om een foto te maken.

Om een lang verhaal kort te maken, een goede foto, blijft een goede foto... ook zonder LR of silver fx...
Kan ik een foto toevoegen hier?

Wicek Listwan schreef op dinsdag 15 januari 2013 om 14:31 | reageer
Lekker uitgebreid artikel. Ben ook zeker gecharmeerd van Silver Efex Pro en heb het niet echt uitgetest, maar durf toch wel te beweren, dat dezelfde resultaten ook met LR zijn te bereiken. Handig in Nik zijn natuurlijk wel de presets, maar ook die kun je zelf in LR aanmaken.

Arjan de Wit schreef op dinsdag 15 januari 2013 om 15:21 | reageer
@ Wicek Listwan: Waar Silver Exex Pro het wat mij betreft wint is als je aan de de slag gaat met die zogenaamde controlpoints

Wicek Listwan schreef op dinsdag 15 januari 2013 om 15:24 | reageer
@FD Arjan; heb je absoluut een punt, is een fantastische optie. Echter, in LR(>=4) kun je lokaal ook heel veel bewerken.

Jan WInd schreef op woensdag 16 januari 2013 om 08:04 | reageer
Het procede is goed beschreven maar je bent nog maar op de helft. Wanneer je iets aan de muur wilt hebben dan zul je verder moeten en dat is vaak waar het mis gaat, mit er werkelijk op zw/w wordt afgedrukt.

leo schreef op donderdag 17 januari 2013 om 01:05 | reageer
Interessant stuk. Kan me wel vinden in het commentaar van Jan Wind en zou wel eens wat meer willen weten over het goed laten af drukken van z/w (slechte ervaringen mee) en wat je eventueel zelf van te voren zou kunnen doen.

Deel jouw mening

Let op: Op een artikel ouder dan een week kan alleen gereageerd worden door geregistreerde bezoekers.
Wil je toch reageren, log in of registreer je dan gratis.

Cursus Natuurfotografie in Nederland met Rob Dijkstra

Ontvang wekelijks fotografietips in je inbox

44.431 fotografie enthousiastelingen ontvangen de tips al!
Meer over de wekelijkse mail. Of blijf op de hoogte via Facebook. Aanmelding beveiligd met Google reCaptcha.

Elja Trum

Photofacts; alles wat met fotografie te maken heeft!

Wil je graag mooiere foto's maken en op de hoogte blijven van ontwikkelingen binnen de fotografie? Photofacts plaatst leerzame artikelen die gerelateerd zijn aan fotografie. Variërend van product-aankondiging tot praktische fotografietips of de bespreking van een website. Photofacts bericht dagelijks over fotografie en is een uit de hand gelopen hobby project van Elja Trum. De artikelen worden geschreven door een team van vrijwillige bloggers. Mocht je het leuk vinden om een of meerdere artikelen te schrijven op Photofacts, neem dan contact op.Meer over Photofacts