19 tips over (schrijven met) licht

woensdag 12 december 2018, 15:10 door Michelle Peeters | 18.702x gelezen | 2 reacties

Fotograferen is schrijven met licht. Naarmate je meer fotografeert begrijp je steeds beter wat licht met je onderwerpen doet, zowel binnen als buiten.

Het belangrijkste is dat je 'mooi' licht voor het plaatje dat je misschien al in gedachten had leert herkennen.

1. Intensiteit of helderheid van het licht

Dit is een belangrijk aspect van het licht. De ochtendzon is veel minder krachtig als de zon die op het midden van de dag schijnt. De hoeveelheid licht heeft zeker gevolgen voor je belichting.

Bij weinig licht moet je langer belichten (sluitertijd) of je moet je objectief verder openen (diafragma). En als het licht echt ontoereikend is moet je de lichtgevoeligheid (ISO-waarde) verhogen om aan helderheid te winnen.

2. Helderheidsverschillen

Helderheidsverschillen laten je onderwerp goed zien. Ook gelijkgekleurde onderwerpen worden ineens goed zichtbaar zodra ze belicht worden. Je ziet dan een belichte- en een schaduwzijde.

Als je een tegenlichtopname maakt wordt de vorm omkranst met licht. Als je onderwerp licht transparant is schijnt de zon er doorheen, wat ook een leuk effect kan geven. Zeker als inwendige details (bijvoorbeeld bladnerven) dan zichtbaar worden.

In tegenlicht lijken sommige objecten licht te geven. Inwendige details als bloedvaatjes worden nu zichtbaar

3. Schaduwen

Overal waar licht is vind je ook schaduw. Je ziet bijvoorbeeld de schaduw van het onderwerp zelf geprojecteerd op de grond: de slagschaduw.

4. Contrast

Contrast is het verschil tussen de schaduw- en de belichte zijde van een onderwerp.

Met bijvoorbeeld een reflectiescherm kun je dit contrastverschil verlagen door de schaduwkant op te helderen.

Maar ook met invulflits (een klein flitsje) kun je het contrastverschil tussen voor- en achtergrond verminderen. De camera meet het licht van de lucht, die wordt goed belicht weergegeven, de voorgrond (het model) verandert echter in een silhouette.

Slagschaduw en een invulflits

5. Te hoog contrast

Soms wordt het contrast te hoog. Dat kan bijvoorbeeld gebeuren bij opnames in een steegje waarbij het verschil tussen de donkere (het straatje) en de lichte partijen (de lucht) te groot wordt voor je camera om te overbruggen.

Maar het kan ook gebeuren als je lichte onderwerpen tegen donkere achtergronden in de schaduw fotografeert. Of bij een donker voorwerp in tegenlicht.

Als je 's morgens vroeg of 's avonds laat landschapsfoto's maakt is de lucht vaak al behoorlijk fel en de voorgrond nog onderbelicht waardoor je grote contrastverschillen krijgt tussen voorgrond en lucht.

Het gevolg is dat je problemen krijgt met de detaillering: je mist details in de donkere (schaduwen) en lichte partijen. Je kunt in de nabewerking de schaduwen wel oplichten, maar daar krijg je ruis voor in de plaats in plaats van de gewenste details.

In de RAW-editor kun je dichtgelopen schaduwen weer wat ophalen en hooglichten reduceren om het contrastverschil te verminderen

6. Overbruggen contrastverschillen

Fullframe camera's zijn over het algemeen beter in staat om hoge contrasten te overbruggen door hun grotere sensor en dynamisch bereik waardoor je weinig ruis krijgt. Zeker als je in RAW fotografeert zijn er behoorlijke contrastverschillen te overkomen.

Naast het eerder genoemde gebruik van een reflectiescherm of een invulflits zijn er meer en andere manieren om (te) grote contrastverschillen te overbruggen.

Het beste kun je in RAW fotograferen en iets overbelichten ('op rechts belichten'). In de nabewerking kun je de details (mits je niet teveel overbelicht) wel weer terughalen in de lichte partijen. En je voorkomt daarmee de ruis. In dit Photofacts artikel kun je lezen hoe je precies op rechts belicht.

Daarnaast kan je HDR en exposure blending (het laatste als je de sfeer niet verloren wilt laten gaan) gebruiken om hoge contrastverschillen onder controle te krijgen. Bij exposure blending voeg je de belichting van twee foto's handmatig samen door in Photoshop gebruik te maken van lagen en maskers.

En als laatste kan je ook nog grijsverloopfilters gebruiken om het contrast tussen het lichtste (bijvoorbeeld de lucht) en het donkerste deel (bijvoorbeeld een donkere voorgrond) in je foto te verlagen. Soms is dit contrast zo groot dat zelfs de beste fullframe camera's er niet in slagen het beeld weer te geven zoals je dat met je eigen ogen ziet.

Een grijsverloopfilter, dat bestaat uit een licht en een donker deel, kan dan een oplossing zijn. Het donkere deel plaats je voor de lucht en zo verklein je het contrastverschil tussen beide.

Grijsverloopfilter en het effect ervan

7. Wit reflecteert, zwart absorbeert

Misschien is het je weleens opgevallen als je de temperatuur van de motorkap van een witte en een zwarte auto die beiden in de volle zon staan vergelijkt met je handpalm.

De zwarte motorkap reflecteert maar weinig licht, maar voelt veel warmer aan. Het wit wordt helder gereflecteerd (de gereflecteerde helderheden zijn zichtbaar) en werkt als een reflectiescherm. Zwart absorbeert het licht, dat vervolgens wordt omgezet in warmte.

8. De Zwarte en de Witte kat

Stel je voor dat je een zwarte kat en een witte kat naast elkaar hebt zitten. Het omgevingslicht en de optimale belichting is voor beide katten exact gelijk. Maar als je nu dichter bij gaat en een close-up neemt van de zwarte kat óf van de witte dan geeft je camera je een verschillende lichtmeting. Dit heeft te maken met het feit dat de vacht van de witte kat meer licht reflecteert dan de zwarte.

Je kunt het 'opvallend' in plaats van 'gereflecteerde' licht meten met een losse lichtmeter, dit is veel secuurder
De camera heeft hier last van, omdat deze werkt met het gereflecteerde licht. En bij de zwarte kat is er weinig gereflecteerd licht dus de camera 'ziet' ook weinig licht.

In de studio wordt daarom vaak een externe lichtmeter gebruikt, eentje die niet het gereflecteerde licht meet, maar het opvallende licht. Deze lichtmeter heeft geen last van een zwarte kat die minder licht reflecteert en zal dus altijd een correcte lichtmeting doen.

Het wit wordt niet mooi wit en het zwart niet diepzwart
De lichtmeter van de camera is dus geneigd egaal lichte en donkere onderwerpen als gemiddeld weer te geven. Maar waarom heeft de lichtmeter van de camera het dan fout?

De reden is dat de camera verwacht dat alle tinten in de gefotografeerde scène een gemiddelde hebben die zich verhoudt tot midden-grijs (ook wel gekend als 18 procent grijs).

Alle tinten in een typische scène middelen zich uit in midden-grijs. Dit is ook de basis waarop lichtmeters in camera's gebouwd worden. Nu is het zo dat een gemiddelde vaak goed werkt.

Maar als een scène nu eens niet gemiddeld is maar voornamelijk lichte tinten heeft? Dan zal je camera de foto onderbelichten. En bij het fotograferen van een scène met voornamelijk donkere tinten zal de camera overbelichten.

In dit geval zal de lichtmeter van de camera een belichting voorstellen die in de buurt van middengrijs zal komen. Het resultaat is dan in beide gevallen dat de witte of zwarte kat grijs wordt weergegeven.

Hoe compenseer je dat dan? Zet de camera op diafragma voorkeuze staat (A of Av) en belicht over of onder, afhankelijk van of je een donkere of lichte scène fotografeert. Je camera compenseert dit dan door de sluitertijd aan te passen.

Door te 'plussen' en te 'minnen' kan je wat over- en onderbelichten
Bij een scène die voornamelijk bestaat uit lichte tinten: Overbelichten, dus de EV naar de + stand. Je krijgt dan meer licht naar binnen.

Bij een scène die voornamelijk bestaat uit donkere tinten: Onderbelichten, dus de EV naar de – stand. Je krijgt dan minder licht naar binnen.

Hoeveel moet je nu compenseren? Dat is afhankelijk van verschillende factoren. Een compleet wit besneeuwd landschap zal je behoorlijk moeten compenseren (overbelichten), misschien wel 2 stops. Maar er is moeilijk een recept te geven voor ieder scenario.

Je zal het dus een beetje op gevoel moeten doen waarbij je histogram een heel goed hulpmiddel is om te kijken of je de goede kant op compenseert en voldoende of te veel compenseert. Als je in ieder geval zorgt dat je in de juiste richting compenseert, dan kan je de kleine stapjes die eventueel nog nodig zijn in de nabewerking maken.

Doordat de camera egaal lichte en donkere onderwerpen als gemiddeld weergeeft zie je in het histogram donkergrijs en (diep) zwart maar ook wittonen onbreken. Een stop langere sluitertijd en naderhand het histogram opprekken biedt soelaas

9. Witbalans

Ook het daglicht verandert door de dag heen van kleur. Licht kan de stemming en gemoedstoestand bepalen. Het kan sfeerbepalend zijn, bijvoorbeeld op een huwelijksfeest of tijdens een vakantie.

Het menselijk oog past zich aan die veranderingen in kleurtemperatuur aan en maakt alles neutraal. De vroegere 35mm film was daar minder bedreven in. De avondzon leek op de foto vaak veel geler dan we hem zagen en een grijze, grauwe lucht leek nogal blauw over te komen.

Maar met de komst van de digitale camera kun je nu de witbalans instellen. De camera kan nu softwarematig de kleuren beïnvloeden en je krijgt goede resultaten (de kleuren kloppen) als de afstemming klopt. In feite meet de camera de kleur van het licht en zet hem vast.

Je kan ook een getalswaarde in graden Kelvin opgeven. En als je in RAW fotografeert kan je de kleurtemperatuur in de nabewerking nog aanpassen.

Het effect van verschillende kleurtemperaturen, zowel binnen als buiten

10. Menglicht

Soms heb je te maken met een mix van daglicht met kunstlicht, zoals raamlicht en TL-verlichting in één ruimte. Dat is erg moeilijk weer te geven en die kleurzweemen zijn moeilijk te verwijderen.

Omdat de zweem zich maar op een gedeelte binnen de foto bevindt, zul je eerst dat stuk moeten selecteren en daarop vervolgens de zweem corrigeren. Een lastig klusje.

11. Zonlicht en zwemen

Als je buiten fotografeert heb je dat probleem niet, dan heb je maar met één lichtbron (de zon) te maken. En de zon verschijnt in verschillende kleuren, sterktes en contrasten.

Als je de automatische witbalans gebruikt zal die proberen alle zwemen te neutraliseren. Een mooie zonsondergang kan er dan ineens bleekjes en vaalwit uitzien.

Wanneer je de natuurlijke zweem wilt behouden kan je het beste de witbalans vastzetten op een bepaalde waarde, bijvoorbeeld 5000 Kelvin. Je kunt dan altijd in de nabewerking nog teveel zweem corrigeren.

Omdat ik de witbalans had vastgezet op 5000 Kelvin werd de zweem niet gecorrigeerd door de automatische witbalans en bleef de sfeer behouden.

12. Wat zijn 'natuurlijke' kleuren?

Onze waarneming is erg subjectief. Onze herinneringen aan kleuren, lichtintensiteit, diepte en contrast zijn twijfelachtig. Durf dus in te grijpen op wat de camera je voorschotelt en zoek de eigen realiteit: fotograferen is niet alleen 'afbeelden', maar veel meer verbeelden!

13. Modellen en zonlicht

Als je te dealen hebt met fel zonlicht dat rechtstreeks op je model schijnt geeft dat grote kans op problemen. Het model gaat knijpen met de ogen en daarnaast krijg je keiharde schaduwen op het gezicht.

Als je de situatie 180 graden omdraait (dus het model staat met de rug naar de zon) zal het gezicht er egaal verlicht uitzien. Van achter zorgt een haarlicht voor een mooi effect. Het contrastverschil kan wel groot worden waardoor het gezicht zwart lijkt en het haar overbelicht.

Je kunt een invulscherm tegenover het model gebruiken om dit te voorkomen. Laat het model dit desnoods zelf vasthouden. Je zult een enorme verbetering in lichtkwaliteit zien. Laat het model een beetje wegkijken van het scherm, anders werkt dit ook weer verblindend.

Een tegenlicht-opname zonder en met reflectiescherm
Nog mooier is het om de zon helemaal te mijden en juist de schaduw op te zoeken. Schaduwrijk licht is veel zachter. Als je nog effectiever te werk wilt gaan, zoek dan een overkapping. Het licht komt dan niet meer van alle kanten waardoor er een plastische verlichting met veel licht en schaduwwerking in het gezicht ontstaat.

14. Modellen en flitslicht

In de studio kun je het licht helemaal naar je hand zetten. Je kunt het licht zo zacht maken als je wilt met zogenaamde 'light shapers'. Je kunt dan denken aan softboxen of paraplue's waar je doorheen of tegenaan flitst en die je lichtbron vergroten waardoor het licht diffuser wordt. De lichtkwaliteit verbetert er enorm door!

Model belicht door diverse studiolampen met light shapers

15. Flitsen

Als je een reportageflitser gebruikt, draai de kop dan omhoog en kaats het licht via het plafond terug op je model. Dit geeft diffuser licht en het komt van boven, net als zonlicht. Dit oogt natuurlijk. Het plafond moet wel wit zijn, een bruin plafond weerkaatst ook bruin licht.

Indirect flitsen via een wit plafond
Gebruik de flitsbelichtingscompensatie als de automatische flitser niet goed belicht. Dat is een knop of menuoptie op de camera, met als pictogram een bliksemschicht met plus-minteken. Losse flitsers hebben vaak ook zo'n knop. Niet te verwarren met gewone belichtingscompensatie (alleen een plus-min teken).

Flitsers bieden geen continulicht. Dat maakt het effect lastig in te schatten. Leg een felle zaklamp op je toestel en loop 's avonds door je huis om te zien hoe zo'n lichtbundel zich gedraagt.

Vaak gebruiken fotografen een vaste studiolamp-opstelling bij al hun foto's. Verander de belichting eens en experimenteer ermee. Werk eens met één lamp, verander de invalshoek en probeer eens iets spannends met een schaduw.

16. Polarisatiefilter

Een polarisatiefilter is een handig hulpmiddel om reflecties tegen te gaan. Daarnaast kan je er ook contrasten mee verbeteren: in een contrastrijke blauwe lucht worden de wolken beter geaccentueerd.

Met een polarisatiefilter kun je reflecties verminderen
Draai aan het filter om meer of minder te polariseren. Het beste effect bereik je met strijklicht. Je kunt er ook perfect reflecties van bladeren of vochtige onderwerpen mee wegwerken zodat je kleurverzadiging toeneemt.

17. Goed belichten

Check na het maken van je eerste testfoto je histogram. Kijk of het niet raakt aan de linker- of rechterkant. Maak gebruik van belichtingscompensatie als je in diafragmavoorkeurstand (A(v)) werkt of wijzig de sluitertijd als je manueel fotografeert.

Als je een positieve belichtingscompensatie uitvoert ('plust') wordt de foto lichter en verschuift het histogram naar rechts. Andersom (dus als je 'mint') wordt de foto donkerder en verschuift het histogram naar links. Op die manier probeer je te voorkomen dat het histogram links of rechts raakt en er detail in de hooglichten of schaduwen verdwijnt.

18. Op rechts belichten

Probeer de foto zo licht mogelijk te maken, zonder detail in de hooglichten te verliezen (te raken aan de rechterkant van het histogram). Dit garandeert de hoogste kwaliteit. Het histogram bevindt zich aan de rechterkant en de foto heeft de maximale hoeveelheid licht opgeslagen met de minste ruis in de donkere delen.

Het histogram van een 'op rechts belichte' foto
Dit werkt alleen met RAW-bestanden, in de nabewerking moet de foto namelijk weer wat contrastrijker en donkerder gemaakt worden. Vaak doe je dat door de hooglichten wat terug te halen. Dat werkt niet bij JPG-bestanden.

19. Kennis van het weer en luchten

Leer het weer kennen en anticipeer erop. Koude nachten met weinig wolken en/of wind geven grote kans op mist in de ochtend. Je vergroot je kansen op mooi licht als je hierop kunt anticiperen.

Als het slecht weer is, ga er dan middenin staan (mits je camerabody weerbestendig is natuurlijk) anders krijg je afstandelijke foto's. Wolken kunnen bijdragen aan de spanning in je foto. Ze temperen het licht en maken de lucht boeiender. Het mooiste licht heb je vaak na een regenbui als de zon net weer achter de wolken tevoorschijn komt.

Zonneharp

Meer weten over de basis van fotografie?

Bij Photofacts Academy, onze online leeromgeving voor fotografen, hebben we een complete basiscursus over fotografie. Je kunt deze cursus twee weken lang volgen met een gratis proeflidmaatschap.

Photofacts Academy 11 jaar - Winactie!

Wil jij ontdekken hoe je de mooiste foto's kunt maken? Bekijk dan onze online fotografie cursussen. Meer dan 100 cursussen over fotografie, nabewerking en creativiteit.


We bestaan deze week 11 jaar. Dat vieren we met een gave winactie. Word nu lid van Photofacts Academy en ontvang 70 euro korting, ons gloednieuwe boek de Compositiebijbel én maak kans op meer dan 16.000 euro aan prijzen!

Direct aanmelden met korting + gratis boek + winactie


Dit artikel is voor het laatst bijgewerkt op 12 december 2018.
De eerste publicatiedatum is maandag 29 mei 2017, 14:41.

Over de auteur

Michelle Peeters is fotografe en oprichter van DeuxBleus Fotografie. Michelle herkent het bijzondere in het gewone en het gewone in het bijzondere. Ze heeft zich nooit willen specialiseren en is daardoor van alle markten thuis.

2 reacties

Deel jouw mening

Let op: Op een artikel ouder dan een week kan alleen gereageerd worden door geregistreerde bezoekers.
Wil je toch reageren, log in of registreer je dan gratis.

Ook interessant

• 

  Portretfotografie tip: Licht van opzij

  door Elja Trum

• 

  Hoe creëer je diepte en contrast in je modelfotografie (met of zonder lensflare)

  door Frank Doorhof

• 

  Verschillende belichtingsmethoden maken geen betere foto

  door Nando Harmsen

• 

  Review: Smallrig RC 60B COB LED video lamp

  door Nando Harmsen

• 

  De Lichtmeter, hoe lees je hem af?

  door Frank Doorhof

• 

  Spelen met licht en witbalans tijdens een portretsessie

  door Nando Harmsen

Toon alle artikelen binnen Tips en Truuks