Fotograferen zonder licht

maandag 23 september 2019, 14:41 door Michelle Peeters | 7.402x gelezen | 6 reacties

Zonder licht lijkt fotograferen een onmogelijkheid. Toch is het mogelijk om in absolute duisternis te fotograferen. Je moet dan echter kiezen voor de niet-zichtbare delen van het licht, zoals infrarood, of zelfs heel andere delen van het spectrum, zoals röntgen- of radiostralen.

'Gewoon licht', het licht dat je met je ogen ziet, is ook het licht dat je camera vastlegt. Er is echter meer mogelijk, maar niet voor iedereen.

Foto: Aperture Vintage via Unsplash
De golflengte van het zichtbare licht varieert grofweg tussen 380 en 780 nanometer. Tot elektromagnetische straling met kortere golflengtes behoren onder meer ultraviolet, röntgenstraling en gammastraling en met langere golflengtes infrarood, microgolven en radiogolven.

Regenboog

Wit licht, overigens, bevat alle kleuren van het zichtbare licht, wat duidelijk wordt nadat het door een prisma wordt opgebroken in de verschillende kleuren van violet naar rood. Dit fenomeen is ook te zien in een regenboog. Bij een dubbele regenboog kun je goed zien dat de kleuren in de buitenste boog in omgekeerde volgorde verschijnen.

Nu is fotograferen in zichtbaar licht al moeilijk genoeg, maar daar zal ik het verder niet over hebben. In dit artikel staat het fotograferen met andere golflengtes centraal.

Een duidelijk voorbeeld van hoe de waterdruppels wit licht ontleden in de verschillende tinten van het zichtbare licht, van violet naar rood

Eigenlijk geen fotografie

Voor sommige opnames is de benaming 'fotografie' eigenlijk niet correct. bij een röntgenfoto kun je nog wel spreken van 'fotografie', zeker als dat gebeurt met voor röntgenstraling gevoelige platen of film.

Maar het wordt al lastiger als je het hebt over bijvoorbeeld een PET-scan, waarvoor gammastraling wordt gebruikt. Een gammabron zendt die straling uit, en detectoren in een ring rondom de patiënt ontvangen die straling nadat deze door de patiënt is gereisd. Door de verschillen in verval kan met de gemeten waarden een beeld worden gevormd.

In de medische wereld worden nog andere beeldvormingstechnieken gebruikt: computertomografie (CT-scan, met röntgenstralen), isotopenscan (met radioactieve isotopen), MRI-scan (op basis van magnetische resonantie) en SPECT-scan (Single Photon Emission Computer Tomography, met behulp van radioactief gelabelde stoffen).

Daarnaast wordt natuurlijk ook met zichtbaar licht gewerkt, bijvoorbeeld tijdens kijkoperaties (endoscopie) terwijl er ook met geluid beelden kunnen worden gemaakt. denk hierbij aan echografie van ongeboren baby's bijvoorbeeld.

Welke techniek gebruikt wordt, hangt uiteraard af van wat de behandelende arts wil zien. Daarnaast zullen de bijbehorende kosten ook altijd een rol spelen. Kortom, er komt lang niet altijd ene camera aan te pas als er een beeld van je lichaam wordt gemaakt.

Foto: Umanoide via Unsplash

Astronomie

Waarnemingen in zichtbaar licht worden al geruime tijd gecombineerd met opnames in andere delen van het spectrum, waarbij de informatie van de afzonderlijke beelden elkaar aanvult, zodat we veel te weten komen over de oorsprong en werking van het heelal.

Een opname in zichtbaar licht wordt dan bijvoorbeeld gecombineerd met beelden in ultraviolet, infratrood, röntgen en /of radiogolven, waardoor zeer complexe verschijnselen als quasars kunnen worden geanalyseerd. Het enige verschil tussen zichtbaar licht en radiogolven is de golflengte, dus waarom zou je er geen beelden mee kunnen maken?

Uiteraard moet de ontvangen informatie in radiogolven voor de kijker wel omgezet worden in een zichtbaar beeld. Maar door aan elke radiogolflengte een kleur toe te wijzen, is dat geen probleem.

Om beelden te vormen, hoef je uiteraard geen signalen in de gewenste golflengte uit te zenden (zoals bij radar): je moet er een ontvanger voor hebben die juist gevoelig is voor de gewenste golflengte. Wil je het infrarode licht van een sterrenstelsel vangen, dan moet je zorgen dat je telescoop daar gevoelig voor is.

Foto: Guillermo Ferla via Unsplash. Het Andromeda-sterrenstelsel
Hetzelfde geldt voor beelden die gemaakt worden met radiotelescopen: die ontvangen de radiostraling die wordt uitgezonden door objecten in de ruimte (sterren, sterrenstelsels en dergelijke).

In Nederland staat bijvoorbeeld een radiotelescoop in Dwingeloo, met een diameter van 25 meter, terwijl de syntheseradiotelescoop van Westerbork zelfs bestaat uit veertien gekoppelde radiotelescopen van 25 meter die gezamenlijk de beelden vormen.

Omdat veel straling niet door de aardse dampkring komt, is het een groot voordeel dat er tegenwoordig een flink aantal telescopen rond de aarde (en rond de zon) draait. Om opnames te maken in infrarood en röntgenstraling bijvoorbeeld. De bekendste telescoop is Hubble, die beelden maakt in zichtbaar licht en infrarood.

De optische telescopen op aarde zijn inmiddels zoveel beter geworden dat ze aardig kunnen wedijveren met die in de ruimte, waar het gaat om beelden van zichtbaar licht.

De VST (VLT Survey Telescope) heeft een spiegel-diameter van 2,6 meter met daaraan gekoppeld de OmegaCAM-camera met 268 megapixels om snapshots in zichtbaar licht van interessante gebieden te maken die later door de grote telescopen nader kunnen worden onderzocht.

Foto: Gregory Hayes via Unsplash. De Melkweg

Infrarood

Infrarood is inmiddels niet meer uit ons dagelijks leven weg te denken en ligt (in tegenstelling tot ruimte-fotografie) wel degelijk binnen ons bereik. In ieder huishouden bevindt zich minstens een handvol afstandsbedieningen voor allerlei apparaten die infrarood-signalen uitzenden.

In de fotografie kun je ook gebruikmaken van het infrarode licht om andersoortige beelden van bijvoorbeeld landschappen te maken. In het analoge tijdperk kon je daarvoor simpelweg een infraroodfilm in je camera doen, om alleen dat deel van het spectrum vast te leggen. De foto's zien er dan dramatisch anders uit, met witte bladeren en zwarte luchten.

Digitale camera's zijn er minder goed voor geschikt, omdat de meeste sensoren voorzien zijn van een IR-filter, dat voorkomt dat infraroodlicht wordt vastgelegd. Enthousiaste fotografen laten dit filter weleens verwijderen om (in combinatie met een infraroodfilter) alleen dat deel van het licht vast te leggen.

Heb je dat niet laten doen, dan zien de foto's er aanvankelijk heel merkwaardig uit, met slechts een zwaar rood waas en diepe contrasten. Met dit rode beeld als uitgangspunt kun je in een fotobewerkingsprogramma allerlei varianten maken, waarin deze contrasten nog duidelijker tot uitdrukking komen.

Dit is echt een kwestie van smaak. Vaak wordt het beeld omgezet naar zwart-wit, maar dat hoeft niet je kunt er ook een basiskleur (bijvoorbeeld sepia) in leggen.

Foto: Norbert Fulep via Unsplash

Wildcamera

Een wildcamera is een speciaal type camera die gebruik maakt van infrarood. Er zit een infraroodsensor in die bewegingen in de omgeving kan registreren om vervolgens een foto (of video) te maken. Dit soort camera's wordt veel gebruikt om de beweringen van wild in een bepaald gebied in de gaten te houden.

Een nachtopname van wasberen bij de Lacamas Creek. Foto gemaakt met Wildgame camera van Tanja Thomas
Dezelfde techniek wordt trouwens ook gebruikt in bewakingscamera's. Overdag worden de foto's gewoon in zichtbaar licht vastgelegd (in kleur) maar 's nachts wordt een infraroodflitser/licht gebruikt om dat wild ongemerkt vast te leggen.

Die flitsers zijn er in twee typen: low-glow en no-glow. Low-glow gebruikt licht met een golflengte van korter dan 900 nanometer, dat door sommige dieren misschien wel kan worden waargenomen. No-glow flitsers gebruiken licht met een golflengte van langer dan 900 nanometer (meestal 940), dat volstrekt onzichtbaar is.

Het voordeel van low-glow flitsers is dat het bereik groter is, zodat je een groter gebied in de gaten kunt houden. Er zijn er trouwens ook met wit-lichtflitsers, dus gewoon zichtbaar licht, maar daar maak je geen vrienden mee, want dit zal uiteindelijk wild afschrikken.

Een passerende zwarte beer, nu in daglicht gefotografeerd. De kwaliteit van deze daglichtopname oogt een stuk beter. Foto gemaakt met Wildgame camera Tanja Thomas
Je hoort vaak dat er foto's gemaakt worden waarop geen dier te zien is, of slechts een half dier. Waarschijnlijk wordt dit veroorzaakt doen de reactietijd van de camera (ongeveer 0,3 seconde). Hoewel dat behoorlijk snel lijkt, is het dier dat de camera triggerde dan vaak alweer uit beeld verdwenen.

Je moet de camera ook niet te dicht bij struiken (waarvan de takken in de wind bewegen) plaatsen. De kwaliteit van de foto's overdag is vaak behoorlijk, de nachtfoto's hebben vaak last van bewegingsonscherpte doordat een passerend dier te snel beweegt om scherp te worden vastgelegd.

Eigen ervaringen

Heb je zelf interessante ervaringen van fotograferen zonder licht met één van bovenstaande methodes of wellicht weer een andere methode, dan horen we dat graag in de reacties!

Photofacts Academy 11 jaar - Winactie!

Wil jij ontdekken hoe je de mooiste foto's kunt maken? Bekijk dan onze online fotografie cursussen. Meer dan 100 cursussen over fotografie, nabewerking en creativiteit.


We bestaan deze week 11 jaar. Dat vieren we met een gave winactie. Word nu lid van Photofacts Academy en ontvang 70 euro korting, ons gloednieuwe boek de Compositiebijbel én maak kans op meer dan 16.000 euro aan prijzen!

Direct aanmelden met korting + gratis boek + winactie

Over de auteur

Michelle Peeters is fotografe en oprichter van DeuxBleus Fotografie. Michelle herkent het bijzondere in het gewone en het gewone in het bijzondere. Ze heeft zich nooit willen specialiseren en is daardoor van alle markten thuis.

6 reacties

Deel jouw mening

Let op: Op een artikel ouder dan een week kan alleen gereageerd worden door geregistreerde bezoekers.
Wil je toch reageren, log in of registreer je dan gratis.

Ook interessant

• 

  Zwart-wit fotografie tip: Buitenaards effect met een infraroodfilter

  door Elja Trum

• 

  Hoe begin je met infrarood-fotografie?

  door Nando Harmsen

• 

  DIY: Infrarood foto's maken met behulp van een oude diskette

  door Elja Trum

• 

  Starten met een wildcamera; dit wil je weten

  door Stijn Madou

• 

  Modelshoots in kleine ruimtes

  door Frank Doorhof

Toon alle artikelen binnen Tips en Truuks