Magische poolnachten en dansend licht

maandag 23 november 2015, 14:41 door Eric Fokke | 11.055x gelezen | 16 reacties

Het ijs op het riviertje dat in zee uitmondt, verscheurt krakend de stilte. Grillige schotsen glinsteren in het maanlicht. Door een dunne laag sneeuw over het landschap en dankzij de maan zijn bergen tientallen kilometers verderop goed zichtbaar.

De witte reuzen tekenen scherp af tegen een pikzwarte hemel. En hoor, in de verte trompetteren wilde zwanen zachtjes in de nacht. Magisch. Een gevoel van intens geluk sluipt binnen.

Sterren fonkelen. Dwars door stoffige, wittige wolken heen. Nu komt dus ook het noorderlicht. Sterren laten zich achter echte wolken niet zien, maar prikken wel door wolken 'zonnestof'.

Noorderlicht ontdekken vergt soms een geoefend oog. Nu wij bijna acht jaar op de Lofoten wonen, een eilandengroep zo'n 200 kilometer boven de poolcirkel in Noorwegen, ben ik inmiddels aardig getraind.

Hoewel ik meestal nog alleen over de eilanden dwaal tijdens nachten met noorderlicht, kom ik de laatste jaren toch wat vaker af en toe een auto tegen. Steeds meer mensen willen aurora borealis zien, ook wel poollicht of noorderlicht genaamd. Als het even kan moet het ook op de foto.

Tromsø profileert zich als de noorderlicht-hoofdstad van Scandinavië en wordt tegenwoordig in de winter bijkans onder de voet gelopen. Op elke parkeerplek bij een goede fotolocatie rijden busjes met fotografen af en aan, zo laat ik mij vertellen.

Dan valt het hier op de Lofoten allemaal reuze mee. In de winter sluiten zelfs nog sommige hotels. Ik heb hier de nacht nog vaak helemaal voor mijzelf. Onbetaalbaar.

Zeiss 21mm - f/2.8, 30 sec, ISO 1250

Warme golfstroom

Is dat niet koud, vragen kennissen in Nederland als ik vertel over mijn noorderlicht-tripjes. Ja, zeker met een beetje wind. Goed aankleden. Maar de kou op de Lofoten is niet te vergelijken met die in Tromsø, of nog erger, het Zweedse natuurpark Abisko een paar uur rijden van ons huis – ook al zo'n populair oord onder noorderlicht-toeristen.

Daar kan het makkelijk -20 worden, en veel kouder ook. Hier op de Lofoten vriest het hooguit een paar graden. Dat is de zegen van een eilandengroep in de warme golfstroom. De gemiddelde wintertemperatuur is -1 tot 0 graden, met uitschieters naar beneden en naar boven. Ik heb hier tweede helft augustus wel het eerste noorderlicht gefotografeerd, gekleed in T-shirt.

Voor noorderlicht heb je donkere, wolkenloze nachten nodig. En noorderlicht natuurlijk. Heel kort en simpel gesteld, ontstaat noorderlicht als elektrisch geladen deeltjes van de zon in onze atmosfeer komen en daar op gasmoleculen botsen. Dat geeft licht, net zoals min of meer in een tl-buis gebeurt.

De kleur van het licht hangt af van op welke hoogte in de atmosfeer welke gasatomen worden geraakt. Zo geven zuurstof-atomen lager in de atmosfeer een groene kleur, terwijl dat hoger in de dampkring rood is. Stikstof is paars.

Tijdens een donkere, wolkenloze nacht is er vrijwel altijd wel eventjes iets noorderlicht te zien, tot heel veel aan toe. Helemaal niets komt ook wel eens voor, maar dat is echt dikke pech.

Lange nachten

Vanaf tweede helft augustus worden de nachten op de Lofoten voor korte tijd net donker genoeg te om noorderlicht te zien. De weken en maanden daarop worden de nachten steeds langer en nemen de kansen dus toe.

Tot op 6 december de zon helemaal niet meer opkomt. Het is dan echter zeker niet de hele dag donker. Tussen een uur of elf en drie kan er schitterend licht zijn, van een zon die pal onder de horizon passeert.

Urenlang de sfeer van net voor zonsopkomst en na zonsondergang. Maar in december kun je soms om half vier in de middag al noorderlicht fotograferen. Dat danst op de foto dan langs een diepblauwe hemel.

Op 6 januari staat de zon voor het eerst weer eventjes boven de horizon. Het aurora-feest houdt aan tot eerste helft april. Vanaf dan worden de nachten weer te licht.

Beleving

Iedereen beleeft noorderlicht op zijn manier. Wij hebben gasten gehad die er diep geroerd en met de tranen in hun ogen naar keken. Onze Lofotense buurvrouw daarentegen is pas weer gaan kijken toen wij hier kwamen wonen.

Als kind vond ze het doodeng en vermeed ze het. Nu, als bij ons het buitenlicht uitgaat of ze mij met de auto ziet vertrekken, weet ze dat er weer wat komt en gaat ze ook eventjes kijken. 'Was mooi gisteren he', zegt ze de volgende dag.

We hebben ook gasten die teleurgesteld zijn. Ze hebben de meest prachtige foto's voorbij zien komen op het internet, en hun eerste noorderlicht is niet meer dan een vage witte stofwolk aan de hemel.

Ja, als ze een foto nemen, dan is dat witte wolkje groen. Maar da's niet echt, da's niet wat ze zien. Tot ze een nacht meemaken waarop ook met het blote oog het licht zo groen is als ze van de foto's kennen, en geel, donkerrood en paars er bij komen.

Tot het noorderlicht niet langer meer een vage wolk is, maar als een slang langs de hemel kronkelt, soms in alle kleuren van links naar rechts naar links golft of als een immense en veelkleurige paraplu recht boven ze opvlamt.

Fotograferen

Op zich is noorderlicht fotograferen niet moeilijk en met vrijwel elk merk en type camera te doen. Het resultaat is bijna altijd mooier dan je in werkelijkheid ziet, want de moderne sensor vangt meer licht en kleuren dan onze ogen.

Alleen als het echt heel fel wordt, kun je eigenlijk maar beter stoppen en lekker genieten, want dan schiet het dynamisch bereik van menig sensor tekort en is wat je ziet vele malen mooier dan wat je vastlegt.

Het is wel belangrijk dat je weet hoe je camera werkt voordat je het donker in stapt. Ik geef tegenwoordig af en toe een workshop noorderlicht fotografie en dan komen er heel wat verschillende types camera's op tafel.

'Ik heb niet zo'n grote ingewikkelde camera als hij hoor,' zegt een dame wijzend op de spiegelreflex van de buurman, 'ik heb een simpele compacte.' Juist die simpele camera's blijken in de praktijk het ingewikkeldst.

Je moet diep het menu in om instellingen te veranderen, terwijl bij een gemiddelde spiegelreflex in een handomdraai geschakeld kan worden tussen automatische- en handmatige focus en sluitertijden en iso-waarden zo zijn gewijzigd. Essentiële zaken bij noorderlicht fotografie.

Zeiss 21mm - f/2.8, 13 sec, ISO 1000 (met volle maan)

Mijn eigen apparatuur

Ik ben zelf ooit bij Canon beland en via een 40D en 5D mark II nu op een 6D uitgekomen. Met alle drie zijn prima noorderlicht foto's te maken, maar de 6D stemt wel erg vrolijk. Logisch, dat is de huidige stand van techniek bij Canon, de toekomst brengt vast iets dat het nog weer wat beter doet.

Voor noorderlicht zijn vaak iso-waarden van 800 tot 1600 nodig, soms is 6400 gewenst. Dan heeft een camera die weinig ruis produceert de voorkeur. Ik heb zelfs foto's met iso 12.800 die er op het scherm niet eens zo gek uitzien.

Met de 10-22mm f/3.5-4.5 en 17-40mm f/4 van Canon zijn zonder meer leuke aurora-opnamen te maken. Maar ik schroef er tegenwoordig toch glas op dat meer licht binnenlaat. Zoals de zeer betaalbare en voor nachtfotografie alom geprezen Samyang 14mm f/2.8.

Die levert foto's waarop sterren echt als puntjes in de hemel staan, en niet, zoals bij menig veel duurdere Canon-lens, de vorm van vliegende meeuwen aannemen. En als je de lens weet te focussen, is de Samyang scherp vanaf f/2.8. Net als mijn Zeiss 21mm f/2.8 die ik direct tevoorschijn tover zodra het noorderlicht wat minder hoog aan de hemel staat en minder groothoek nodig is.

Nieuw in mijn assortiment, nog weinig gebruikt, is een Tamron 15-30mm f/2.8 die bij eerste proefopnames en vergelijkingen met de Samyang en Zeiss een verbluffend goed beeld geeft. Die ga ik de komende weken verder uitproberen en als de resultaten zo blijven, komt die deze winter niet meer van mijn camera af.

Mooie voorgrond

De meeste mensen zijn al blij als ze wat groen licht in een donkere hemel vangen. Het bewijsplaatje is binnen. Veel leuker wordt het met een mooie voorgrond. Daar is op de Lofoten geen gebrek aan. Versleten houten schuurtjes, markante vissersbootjes, rekken waar vissen aan drogen, lieflijke kerkjes. En natuurlijk het sprookjesachtige, maar ook ruige landschap.

Veel noorderlicht fotografen prefereren inktzwarte nachten omdat de maan het noorderlicht uitwast. Geef mij maar een maan, zelfs een volle mag – alleen met een totaal wit landschap kan dat wel eens te veel zijn. Maanlicht helpt om het landschap in beeld te brengen.

Ik mag zelfs graag kort na zonsondergang fotograferen zodat er ook nog een oranje horizon bij komt, die zo prachtig combineert met het groene licht in de hemel.

Samyang 14mm - f/2.8, 8 sec, ISO 800
De maan bepaalt voor mij wat ik doe. Is er geen maan, dan zoek ik een meertje waarin het noorderlicht zich spiegelt, zodat ik ook licht in de voorgrond van mijn foto krijg. Anders wordt het landschap een zwarte vlek.

Of ik ga naar de kust, waar golven breken en door de langzame sluitertijden een romig witte waas in de voorgrond ontstaat. Is er wel een maan, dan is het keuzemenu hier op de Lofoten vrijwel onbeperkt.

Hoewel het zelfs hier, een eilandengroep bijna zo groot als de provincie Utrecht met slechts 25 duizend bewoners, toch ook oppassen is met lantaarnpalen en buitenlampen van huizen en stallen. Kunnen zeer irritant zijn.

Waar begin je?

Tijdens een donkere nacht en een landschap zonder sneeuw wordt met iso 1000 en 30 seconden belichten wat vaag noorderlicht aardig groen in de foto.

Hoewel je heel lang een vage boog of wat slappe wolkjes noorderlicht kunt hebben, kan de intensiteit van het licht ook heel snel veranderen. Met als gevolg dat sluitertijden en iso-waarden razend snel aangepast moeten worden – het diafragma staat vrijwel altijd wijd open.

Er zijn nachten waarop ik diverse keren in zeer korte tijd van 20 seconden terug ga naar 0,8, of van iso 1600 naar 640. Als noorderlicht erg beweeglijk wordt, wordt het meestal ook direct veel sterker.

Je kunt dan al snel met een kortere sluitertijd of lagere iso af, maar terugschakelen is bij mij zeker geen automatisme. Sterker, soms wil ik juist een zo kort mogelijke sluitertijd en schroef ik bij sterk noorderlicht de iso juist nog wat op. Dat geeft meer detail in het beweeglijke poollicht, langzame sluitertijden smeren de beweging juist uit. Het hoeft niet altijd groene soep te worden.

Scherpstellen

Focussen is niet altijd makkelijk. Het is donker en de autofocus laat het al snel afweten. De lens handmatig eventjes naar het oneindig-symbool draaien levert bij vrijwel geen enkele lens het gewenste resultaat. Overdag goed kijken op de schaal van de lens waar hij staat als je op bergen in de verte focust en die stand onthouden.

Sommige mensen plakken de focusring zelfs af met wat tape, zodat ze klaar zijn voor de nacht. Maar je kunt 's nachts ook met één focuspunt op een lantaarnpaal of huis in de verte focussen met AF en dan snel de schakelaar omhalen en op MF zetten.

In ieder geval na iedere foto even op het scherm kijken of het landschap er nog scherp op staat. Moet op iets dichterbij gefocust worden – paddenstoelen, stokvissen, de boeg van een boot, noem het maar op – dan kan een zaklamp en Live View helpen. Zo'n lampje is ook altijd handig om onderwerpen wat met licht in te vullen.

Bijzondere ervaring

De vreugde onder Lofoten-gangers als ze het noorderlicht vastleggen is vaak groot, evenals de frustratie als het niet lukt. Een poolnacht kan in ieder geval een belevenis zijn om nooit te vergeten.

De magische schoonheid van het landschap onder maanlicht, de intense stilte, soms slechts onderbroken door een in de verte keffende vos, toeterende zwaan of tinkelend ijs. Met noorderlicht dat langs de hemel danst als almachtige kers op de taart.

Wil jij ook gave foto's maken?

Probeer twee weken gratis onze online cursussen over fotografie. Je krijgt direct toegang tot meer dan 100 cursussen. Na twee weken vervalt je proeflidmaatschap automatisch. Je zit dus nergens aan vast.

14 dagen gratis fotografiecursussen kijken

Over de auteur

Eric Fokke verhuisde april 2008 met zijn vrouw Bettina naar de Lofoten. Eric is freelance journalist en fotograaf. Hij is onder meer correspondent Noorwegen voor het dagblad Trouw, maar levert ook foto's en artikelen aan diverse (vis)magazines en (regionale) kranten in Noorwegen, Nederland en België. Daarnaast is hij gids op de Lofoten en hij verhuurt een vakantiehuis.

16 reacties

Mary schreef op dinsdag 24 november 2015 om 12:49 | reageer
Boeiend verhaal en magische foto's!

Frank schreef op dinsdag 24 november 2015 om 12:58 | reageer
Onderhoudend geschreven, prachtige foto's. Dank!

Ton Hoenen schreef op dinsdag 24 november 2015 om 13:22 | reageer
Hoi Erik ik heb je verhaal gelezen ,ik heb ook van jouw workshop genoten bij Frans en Marijke in Laukvik begin oktober en heb er schitterende noorderlicht foto´s aan overgehouden nogmaals bedankt.
Groetjes Ton Hoenen.

gast schreef op dinsdag 24 november 2015 om 13:53 | reageer
Dank voor de complimenten! En leuk jou hier te ontmoeten Ton! Ik heb je foto's gezien en die waren dik in orde! Jullie hadden ook een fantastische week.

Eric Fokke schreef op dinsdag 24 november 2015 om 13:54 | reageer
Dank voor de complimenten! En leuk jou hier te ontmoeten Ton! Ik heb je foto's gezien en die waren dik in orde! Jullie hadden ook een fantastische week.

daan schreef op dinsdag 24 november 2015 om 14:13 | reageer
kan niet wachten, februari 2016 ga ik naar de Lofoten

Paul Oosterlaak schreef op dinsdag 24 november 2015 om 14:15 | reageer
Mooi verhaal, prachtige foto's en prachtige locaties. Goed om te weten dat je daar een vakantiehuis hebt. Als ik nog eens terug ga naar de Lofoten, dan zal ik daar hoogstwaarschijnlijk ook gebruik van maken.

Eric Fokke schreef op dinsdag 24 november 2015 om 15:28 | reageer
Paul, altijd welkom! En Daan, februari is een pracht maand! Maarja, welke maand niet hier ...

Elize schreef op dinsdag 24 november 2015 om 16:04 | reageer
O, wat een schitterende foto's! Ook dank voor het mooie verhaal.
Met vriendelijke groet, Elize

Ralph schreef op dinsdag 24 november 2015 om 17:06 | reageer
Prachtige foto's Eric!

peter.de.greef1@pandora.b schreef op dinsdag 24 november 2015 om 22:06 | reageer
Vorig jaar de eerste maal noorderlicht gezien in IJsland......onvergetelijk (en ja ook met natte ogen) Hopelijk kunnen we volgend jaar weer op jacht. Trouwens zeer mooie foto's en leuk geschreven!!

gast schreef op dinsdag 24 november 2015 om 22:27 | reageer
Prachtig verhaal en schitterende foto's. Ben blij dat ik het Noorderlicht 1 maal heb mogen aanschouwen.

Cleo schreef op dinsdag 24 november 2015 om 23:03 | reageer
Een goed verhaal en fraaie foto's! Ik heb in de zomer een rondreis door Noorwegen gemaakt waarbij ik ook een week op de lofoten ben geweest. (Helemaal met de auto vanuit NL) Werkelijk waar prachtig vind ik het daar. Ik ben een echte Noorwegen fan en zou graag nog eens terug keren in de winter. Ik ga je vakantiehuisje onthouden en hoop er eens gebruik van te kunnen maken wanneer wij in de buurt zijn...

Eric Fokke schreef op dinsdag 24 november 2015 om 23:54 | reageer
Iedereen bedankt voor de mooie woorden!

Ine schreef op woensdag 25 november 2015 om 12:43 | reageer
Wat een boeiend verhaal en schitterende foto's. We hebben op een cruise op zee,in september voor het eerst een vage witte dansende wolk gezien. Mijn compactcamera kon deze niet vastleggen, maar bij anderen zagen we op het toestel dat dit wel groen gekleurd noorderlicht was. Je hebt me moed gegeven na de enigszins teleurstellene ervaring. Hartelijk dank hiervoor.

gast schreef op woensdag 25 november 2015 om 20:58 | reageer
Fantastisch! Verhaal nog mooier dan de schitterende foto's.

Deel jouw mening

Let op: Op een artikel ouder dan een week kan alleen gereageerd worden door geregistreerde bezoekers.
Wil je toch reageren, log in of registreer je dan gratis.

Cursus Natuurfotografie in Nederland met Rob Dijkstra

Masterclass Landschapsfotografie met Bas Meelker

Ontvang wekelijks fotografietips in je inbox

44.431 fotografie enthousiastelingen ontvangen de tips al!
Meer over de wekelijkse mail. Of blijf op de hoogte via Facebook. Aanmelding beveiligd met Google reCaptcha.

Elja Trum

Photofacts; alles wat met fotografie te maken heeft!

Wil je graag mooiere foto's maken en op de hoogte blijven van ontwikkelingen binnen de fotografie? Photofacts plaatst leerzame artikelen die gerelateerd zijn aan fotografie. Variërend van product-aankondiging tot praktische fotografietips of de bespreking van een website. Photofacts bericht dagelijks over fotografie en is een uit de hand gelopen hobby project van Elja Trum. De artikelen worden geschreven door een team van vrijwillige bloggers. Mocht je het leuk vinden om een of meerdere artikelen te schrijven op Photofacts, neem dan contact op.Meer over Photofacts