Autofocus of toch maar handmatig scherpstellen?

zaterdag 13 augustus 2011, 20:17 door Ton Vingerhoets | 25.897x gelezen | 29 reacties

Wow, die's scherp! Je hebt zeker een goeie camera? Niet zelden is dat de manier waarop een leek een positief waardeoordeel geeft aan je foto. Laat ik meteen voorop stellen dat de esthetische kwaliteit van een foto zeker niet afhangt van de scherpte. Een foto die bewust out of focus is kan gewoon heel mooi zijn. En vaak voegt een onscherpe achtergrond (bijvoorbeeld bij een portret) een bijzondere atmosfeer aan een foto toe. Dat heeft met een technisch woord achtergronddistractie.

Maar goed, laten we er voor het gemak even vanuit gaan dat we foto's proberen te maken die 'in focus' zijn, ofwel scherp. De huidige digitale spiegelreflex camera's hebben geavanceerde Auto Focus systemen (AF) die ervoor moeten zorgen dat we scherpe shots maken. Maar zijn die dan onfeilbaar? Niet in het minst! De afgelopen tijd werden enkele van mijn foto's door Shutterstock geweigerd met het commentaar 'Your image is not in focus or focus is not located where we feel it works best'.

In eerste instantie meende ik dat de betreffende foto's wel degelijk scherp waren. Tweehonderd procent vergroting op mijn scherm wees uit dat Shutterstock gelijk had. Ze waren net een fractie out of focus; in eerste instantie zelfs moeilijk te zien. De bewuste foto's had ik gemaakt met autofocus en ik nam mezelf voor om meer handmatig scherp te stellen (MF). Nu is dat met de meeste objectieven nog niet zo simpel vanwege de korte slag van de scherpstelring; want hoe langer hoe beter.

Maar oefening baart kunst; ik heb vrijwel alle recente shots gemaakt in Zwitserland en Parijs handmatig scherp gesteld. Het went snel en ik moet zeggen dat je nauwkeuriger je scherpstelpunt kunt bepalen. Ook hyperfocaal scherpstellen is handmatig makkelijker. Het is wel een manier van fotograferen die tijd kost; rustig framen, instelling bepalen en scherpstellen. Bij bepaalde takken van fotografie is handmatig scherpstellen zelfs een must. Ik heb hierna de belangrijkste omschreven.

1. Marcofotografie

Mijn Canon EF 100 f/2.8L IS Macro heeft een brede scherpstelring met een lange slag dat handmatig scherpstellen makkelijk maakt. De beperkte scherptediepte vereist nauwkeurige scherpstelling. Bij gebruik van AF heeft de lens soms de neiging op hol te slaan, vooral wanneer je uit de hand fotografeert. Een statief biedt uitkomst maar ook dan heeft handmatig scherpstellen de voorkeur.

paarse bloem met groene achtergrond

2. Nachtfotografie

In povere lichtomstandigheden of 's nachts heeft een conventioneel autofocus systeem vaak moeite om een scherpstelpunt te detecteren. Dus zoals ik schreef in mijn posting 'Tien geheimen van nachtfotografie': Stel handmatig scherp met behulp van live-view. Met de vergrotingsfactor kun je heel erg nauwkeurig scherpstellen. Het spreekt voor zich dat je voor dit soort fotografie bij voorkeur een statief gebruikt.

bus in motion blur

3. Portretfotografie

Het is een ongeschreven wet dat de ogen van een portret perfect in focus moeten zijn. Handmatige scherpstelling geeft je volledige controle over het gewenste scherpstelpunt. Zeker bij grote diafragma's, waardoor zeer beperkte scherptediepte een vervaagde achtergrond creeert, is het scherpstelpunt de bepalende factor. Vertrouw niet op het autofocus maar stel handmatig scherp.

moslim met witte keppel en baard

4. Door glas of een hek fotograferen

Misschien heb je wel eens door een raam of een hek gefotografeerd en wist de camera niet waarop het moest scherpstellen; een etalage of de dierentuin zijn enkele voorbeelden. Ook hier van autofocus naar handmatig scherpstellen switchen en rustig handmatig scherpstellen. Je kunt dan zelf bepalen of je het hek op de voorgrond of het onderwerp erachter in focus wilt hebben. Ook hier geeft handmatig scherpstellen alle gewenste controle.

modieuze etalagepop

5. Actiefotografie

Je zou zeggen dat je (snel) bewegende onderwerpen (raceauto's, vliegtuigen, sporters) altijd met de autofocus in de AI Servo mode moet fotograferen. Maar zelfs dat kan je shot helemaal verbruien. Vooral bij panning kun je beter vooraf handmatig een ideaal scherpstelpunt bepalen en wanneer het object in beeld komt gewoon soepel meebewegen. Dat geeft vaak veel betere resultaten dan de autofocus. Echter, ingeval een object in een rechte lijn snel naar je toe komt of van je af gaat is AF + AI Servo aanbevelenswaardig voor een goed resultaat.

speedboot

Wellicht zijn er meer situaties; die mogen jullie dan aanvullen. Ik wilde gewoon de belangrijkste even aanstippen. Een goede, geslaagde foto maken betekent dat je als fotograaf een maximale controle over het proces moet hebben. Dat geldt natuurlijk voor je cruciale instellingen zoals ISO waarde, diafragma en sluitertijd. Maar ik zou (handmatig) scherpstellen aan dat rijtje toe willen voegen omdat je daarmee het scherpstelpunt beter bepaald en je foto vaker (dan met AF) 100 procent in focus is.

Waren al mijn vakantiefoto's nu raak? Nee, dat is niet mogelijk maar een eerste voorzichtige analyse vertelt me dat met autofocus 20 procent onscherp is en wanneer ik handmatig scherp stel hooguit 10 procent. Het dwingt je ook meer aandacht te geven aan je framing waardoor je sowieso minder hoeft te croppen; een niet te onderschatten voordeel. De veel geprezen Zeiss en de Canon TS-E objectieven hebben zelfs geen autofocus en daar is prima mee te leven heb ik me laten vertellen.

In de cinematografische wereld is handmatig scherpstellen nog steeds de norm. Nodeloos te vertellen dat daar het scherpstelpunt en 100 procent in focus onverbiddelijk is. Wat wil je met een vergroting op een bioscoopscherm? Toegegeven, ze gebruiken superieure (prime) lenzen maar dat is niet allesbepalend. Begrijp me niet verkeerd, in bepaalde gevallen gebruik ik nog steeds het autofocus maar ik ben handmatig scherpstellen wel als een essentiele vaardigheid gaan zien.

Enfin, probeer het in de praktijk maar eens uit zou ik zeggen. Het is geen must maar je zult zien dat wanneer je jezelf oefent in handmatig scherpstellen je bewuster en geconcentreerder fotografeert en daardoor (waarschijnljk) betere foto's maakt.

Wil jij ook gave foto's maken?

Probeer twee weken gratis onze online cursussen over fotografie. Je krijgt direct toegang tot meer dan 100 cursussen. Na twee weken vervalt je proeflidmaatschap automatisch. Je zit dus nergens aan vast.

14 dagen gratis fotografiecursussen kijken

Over de auteur

Woont en werkt in Beijing. Na een loopbaan als art director heeft hij zich in China gevestigd als fotograaf. Naast commerciële fotografie reist hij door China om de mooiste plekken vast te leggen. Een scherp oog voor detail, kleur en vorm zijn herkenbaar in zijn karakteristieke, levendige foto's.

29 reacties

Marcel schreef op zaterdag 13 augustus 2011 om 21:06 | reageer
Als je echt optimaal gebruik wil maken van handmatig focusseren moet je ook rekening houden met met welk diafragma de uiteindelijke foto gemaakt gaat worden. Als de lens begint bij 1.4 dan heb je een hele andere scherptegebied tenzij je natuurlijk de diafragma-knop gebruikt.

EdC schreef op zaterdag 13 augustus 2011 om 21:10 | reageer
Interessante bijdrage. Voor productfoto's stel ik tegenwoordig altijd handmatig scherp, maar dan door gebruik te maken live view. Dan heb ik wel wat licht in de studio nodig, want anders zie je niet veel op het schermpje. Live View vreet wel stroom.

Arno schreef op zaterdag 13 augustus 2011 om 22:32 | reageer
@Ton: Erg mooi artikel! Een puntje met actiefoto's: Als het object snel naar je toe komt of van je af gaat en met je diafragma ver open dan is is handmatige scherpstelling nagenoeg niet te doen en is ai servo met een snelle camera en een dito objectief eerder gewenst voor een goed resultaat.

Marcel schreef op zaterdag 13 augustus 2011 om 23:04 | reageer
@EdC Je kunt dan de camera om te focuseren in de Auto, P of AV stand zetten dan wordt het schermpje lichter. Wel het diafragma gelijk maken aan de die van de uiteindelijke foto. Wel de diafragma-knop drukken om het scherpte gebied te controleren.

Is de focus naar wens dan weer naar de M stand gaan en de foto maken.

EdC schreef op zaterdag 13 augustus 2011 om 23:46 | reageer
@Marcel. Dat kan, maar als ik heb bepaald waar ik de focus wil hebben en de camera daarop ingesteld, ga ik niet meer aan knopjes draaien. Met een instellicht (kan soms ook een zaklampje zijn) is er niet veel aan de hand.

tonv schreef op zondag 14 augustus 2011 om 03:16 | reageer
@Marcel
Daar heb je helemaal gelijk in. De diafragmaknop gebruik ik nooit. Inmiddels ken ik m'n lenzen en body dusdanig dat ik het DOF nauwkeurig op gevoel bepaal. Dat wil zeggen hand holdable; op statief gebruik ik zonder uitzondering Live View.

@EdC
Dat is ook mijn werkmethode. Zoals Marcel opmerkt biedt de AV mode dan het voordeel dat je het schermpje lichter kunt maken door het diafragma te vergroten. Na scherpstelling kun je dan het gewenste diafragma instellen.

@Arno
Bedankt voor de aanvulliing Arno. Jij bent een autoriteit op het gebied van actiefotografie. Ik voeg die correctie nog even aan m'n tekst toe.

Deskman schreef op zondag 14 augustus 2011 om 09:15 | reageer
Voor sport (in mijn geval veel roeien) is Servo AF onmisbaar maar niet onfeilbaar. Voor vogelfotografie evenmin. Bij macrofotografie kan AF het moment verloren laten gaan door een focus-hunt van 1:1 tot oneindig en weer terug.
Om snel de keus te kunnen maken tussen wel en geen AF gebruik ik de mogelijkheid de autofocus niet aan de sluiterknop te koppelen maar aan een van de knopjes achter op de camera. Je focus verdwijnt dan niet meer als je de sluiterknop even hebt losgelaten en ook met Servo AF is zo de focus met de hand na te stellen zoner direct weer 'overruled' te worden door de AF. Het is even wennen maar mijn aantal scherpe foto's onder lastige omstandigheden is er flink op vooruit gegaan.

Dat het een kennelijk vrij onbekende mogelijkheid is blijkt wel als je je camera uit handen geeft: is je autofocus kapot??

tonv schreef op zondag 14 augustus 2011 om 14:14 | reageer
@Deskman
Voor bepaalde vormen van actiefotografie is Servo AF inderdaad de aangewezen manier maar inderdaad niet onfeilbaar. De mogelijkheid AF te koppelen aan de kleine knopjes boven achterop de body i.p.v. de sluiterknop ben ik tegengekomen in de manual. Ik zag er het voordeel niet van maar ga er nog eens mee spelen na jouw reactie.

Henri schreef op zondag 14 augustus 2011 om 14:39 | reageer
@ Arno
Ook scherpstellen op snel bewegende onderwerpen is te leren.
Ik heb jaren auto- en motorsportfoto's gemaakt met mijn Nikon F en later F2 en nog later F3 en div. teleobjectieven.
Je ziet, na een poosje observeren, waar de ideale lijn op de baan ligt waar wordt gereden en stelt scherp op die denkbeeldige ideale lijn op het wegdek.
Zodra de auto of motor daar rijdt druk je af. (in feite moet je iets te vroeg afdrukken zodat het snelle onderwerp op het scherpstelpunt is gearriveerd op het moment dat de sluiter zijn werk doet).
Het vergt oefening maar is prima te doen.
In de tijd met mijn F2 / F3 haalde ik een prima percentage scherpe, verkoopbare foto's met een teleobjectief, vaak gediafragmeerd tot 5,6 of 8,0

Arno schreef op zondag 14 augustus 2011 om 15:17 | reageer
@Henri: Dat is helemaal waar maar een andere realiteit is dat bij b.v. de formule 1 niet iedereen op dezelfde positie zit, weliswaar in dezelfde ideale lijn maar toch weer net op een andere positie dan zijn voorganger. AI Servo met een snel objectief is in deze situatie met de snelheden en rembekrachtiging van tegenwoordig de meest ideale combinatie en je zult zien dat je dan veel sneller resultaat hebt. Ook ik haal mijn objectief regelmatig van de AF af om wat te spelen en te oefenen ook bij de autosport maar als mijn tijd beperkt is gaat ie toch op AF en AI-Servo want dat resulteert veel sneller in mooie beelden.

Marcel schreef op zondag 14 augustus 2011 om 20:48 | reageer
@tonv in reactie @EdC: het diafragma blijft op de gewenste waarde en het schermpje wordt niet lichter door het diafragma maar door de emulatie van een langere sluitertijd tot maximaal 30seconden. Van pikzwart bij 200ste en diafragma 8 heb ik nu wel bruikbaar beeld.

tonv schreef op maandag 15 augustus 2011 om 03:29 | reageer
@Marcel
Bedankt voor de toelichting. Zo ver reikt mijn kennis niet. Proefondervindelijk merkte ik dat in de M mode het schermpje niet helderder wordt ongeacht welke waarde je instelt. In de AV mode heeft de sluitertijd kennelijk invloed op de helderheid van de display en niet het diafragma. Zo kun je bijv. 's-nachts beter scherpstellen.

Eric schreef op maandag 15 augustus 2011 om 14:07 | reageer
Goed artikel Ton. Ik ga eens bewust onscherpe foto's maken om te kijken hoe dit er uit ziet op 100%/200%. Toch wel nuttig om te weten als ik stock foto's wil gaan aanbieden :>

tonv schreef op maandag 15 augustus 2011 om 17:54 | reageer
@Eric
Neem de proef op de som. Je hebt sowieso een geoefend oog nodig om direct vast te stellen of een shot 100% in focus is. 100-200% vergroting is natuurlijk de aangewezen manier maar dat doe ik pas bij gerede twijfel. De leading stock agencies zijn bijzonder kritisch op IQ, Shutterstock en IStockphoto voorop. Bedankt voor je reactie Eric!

leon schreef op maandag 15 augustus 2011 om 20:45 | reageer
Hoezo heb je een geoefend oog nodig om vast te stellen of een foto 100% in focus is????

Als ik scherpstel op een oog, dan kan ik op mijn pc-scherm toch meteen zien of de scherpte goed ligt. Heb je naar mijn mening geen geoefende oog voor nodig

leon schreef op maandag 15 augustus 2011 om 21:58 | reageer
lees net hoe raar mijn reactie is. Ik bedoel dus, dat als je scherp stelt op een voorwerp, dan heb je geen geoefend oog nodig om te zien of datgene wat jij scherp wilt hebben ook echt scherp is

tonv schreef op dinsdag 16 augustus 2011 om 03:58 | reageer
@leon
Met mijn opmerking bedoel: wannneer je een RAW opent op een beeldscherm (geen vergroting) moet je geoefend zijn om in een oogopslag te zien of de foto 100% in focus is. Soms is een vergoting 100-200% nodig om dat vast te stellen (althans in mijn geval). Het verschil tussen out of focus of tac sharp kan namelijk heel erg fractioneel zijn. En Shutterstock accepteert geen foto's die 95% scherp zijn, alleen 100% (niet verscherpt wel te verstaan, dus straight from the camera).

Ron ter Burg schreef op dinsdag 16 augustus 2011 om 11:53 | reageer
Goed artikel!
In het lijstje met takken van fotografie mis ik echter de landschapsfotografie. Deze tak is met name geschikt om handmatig scherp te stellen nadat je je compositie gemaakt hebt. Ik stel zelf altijd handmatig scherp als ik landschappen fotografeer. Met name in combinatie met de 5x of 10x inzoom functie bij Live view op de Canon is dit erg goed en nauwkeurig te doen.

leon schreef op dinsdag 16 augustus 2011 om 12:28 | reageer
@tonv
kijken of scherpte goed is zonder beeld te vergroten kan ik zelf dus ook niet. En al helemaal niet als ik Bridge gebruik met z'n vreselijk slechte preview-weergave

leo schreef op dinsdag 16 augustus 2011 om 12:58 | reageer
Ton, ik zie dat je toch gevallen bent voor een Canon EF 100mm f/2.8 L IS USM Macro. Bevalt hij beter dan je vorige zonder IS?

Remco schreef op dinsdag 16 augustus 2011 om 16:58 | reageer
@tonv:
M.B.T. helderheid scherm:

Ik denk dat het verschild per body (of instellingen??). mijn helderheid word wel aangepast in de M stand zowel met ISO, Diafragma en Sluitertijd. Ik gebruik een 550D.

Bedankt voor de informatie uit het artikel!

tonv schreef op dinsdag 16 augustus 2011 om 17:56 | reageer
@Ron ter Burg
Bedankt voor de aanvulling Ron. Zoals je zegt leent ook landschapfotografie zich bij uitstek voor handmatig (hyperfocaal) scherpstellen.

@leon
Inderdaad is de preview weergave van Bridge een ramp. In feite moet je beeld voor beeld 100% vergroten om vast te stellen of de RAW scherp is.

@leo
Om eerlijk te zijn ben ik er niet van onder de indruk en heb zelfs het idee dat de non IS scherper is. Maar misschien heb ik een 'bad copy' en moet ie naar Canon om gekalibreerd te worden. De look & feel van de lens is super!

@Remco
Dat is best mogelijk Remco. Het display van m'n Canon 5DII vertrouw ik sowieso niet. Vooral bij nachtfotografie is handmatig scherp stellen met Live View omslachtig. iedere keer moet je je scherm helder krijgen door diafragma of sluitertijd te verstellen om daarna weer de gewenste instellingen terug te zetten om je shot te maken. In feite zou gewoon het diafragma open moeten staan zoals in de zoeker.

Donald Willemsen schreef op dinsdag 16 augustus 2011 om 22:07 | reageer
Boeiend onderwerp. Ik ben het wel met de schrijver eens dat handmatig scherpstellen in een aantal gevallen beter is. Maar dan is het wel zaak dat er een probleem zich kan voordoen.
Ik ben brildragend en heb daardoor naar mijn mening onvoldoende zicht op het volledige zoekerbeeld van mijn EOS400D. De diopterievan mijn bril is +5 en ik kan een dergelijk correctieglas voor op de zoeker te zetten nergens vinden. Tot +/-3 is geen probleem.
Als ik zonder bril scherpstel, is mijn foto gegarandeerd onscherp. Ik voel me dus genoodzaakt te vertrouwen op mijn AF.

Henri schreef op woensdag 17 augustus 2011 om 00:26 | reageer
@ donniebelg;
Misschien is het een idee om eens bij een goede opticien langs te gaan.
Die kan wellicht een correct dioptrielensje voor je slijpen dat in de vatting van een origineel Canon dioptrielensje past.

tonv schreef op woensdag 17 augustus 2011 om 04:39 | reageer
@donniebelg
Ook ik ben brildragend (dioptrie +3) maar heb met het kijken door de zoeker nooit een probleem ondervonden anders dan dat ik m'm bril continu moet schoonmaken. Een correctieglas heb ik daarom nooit overwogen. De tip van Henri is een goeie; wellicht dat daar jouw probleem mee kan worden verholpen tegen een aannemelijke prijs.

Donald Willemsen schreef op woensdag 17 augustus 2011 om 16:50 | reageer
@Henri: Een tip die zeker de moeite waard is om te onderzoeken. Ik zal dus eens op zoek gaan naar de bestaande correctieglaasjes, die je op de zoeker kunt plaatsen.
@Ton: Je hebt gelijk, je bent constant de bril aan het poetsen. Ik kan wel veel zien door de zoeker met bril, maar lang niet alles. De zoekerinformatie onderin zoals bijvoorbeeld diafragma, flitssignaal, sluitertijd zijn met bril moeilijker te zien.

leo schreef op woensdag 17 augustus 2011 om 22:31 | reageer
Ton,
de IS versie mag dan geen veel beter IQ hebben dan de oude non IS, slechter mag de lens zeker niet zijn. Bij de huidige fototoestellen kun je een lens eventueel zelf kalibreren, maar dat vind ik ook een vreemde zaak. Je kunt van die test bladen downloaden en eens testen. Hier ie er één.
maar ik heb ook eenvoudiger uitvoeringen gezien. Zelf kijk ik bij de aanschaf van een lens goed op en maak direct een paar proefopnames, binnen 8 dagen kun je vaak gewoon omruilen ipv laten corrigeren.

tonv schreef op donderdag 18 augustus 2011 om 02:20 | reageer
@leo
Volgens Photozone heeft de EF 100 f/2.8L IS Macro een beter bokeh dan de non IS versie. Dat heb ik nog niet kunnen vaststellen maar dat neem ik aan. Qua IQ zijn ze aan elkaar gewaagd; de IS versie heeft een fractie meer center sharpness maar de non IS is iets scherper aan de randen. We praten over zeer minimale verschillen.

Ik heb nog geen tijd gehad om een grondige test te maken met m'n EF 100 f/2.8L IS Macro. Het kalibreren met testbeelden heb ik al verschillende keren gedaan met enkele lenzen maar geef de voorkeur aan een kalibratie door Canon. Na de test weet ik meer en indien nodig ruil ik de lens om of laat Canon een kalibratie uitvoeren.

Ovrigens, Mijn Canon EF 17-40 f/4L is laatst gekalibreerd door Canon en is daarna scherper dan ooit tevoren en heeft aamerkelijk minder CA en vignetting.

pasmaskas schreef op vrijdag 30 augustus 2013 om 15:07 | reageer
Ik oefen ook best veel met manual focus alleen de foto's zijn bij mij altijd onscherp als ik niet op het groene lampje let linkt onder in de zoeker. Dit is enorm frustrerend natuurlijk omdat je niet meer met je onderwerp bezig bent maar meer aan het kijken is hij scherp en zodra ik afdruk is de foto niet naar wens. Nu heb ik ook en bril en zie daar goed scherp door dus daar licht het niet aan denk ik. Ik weet dat er speciaal maatglas voor is http://www.katzeyeoptics.com/cat--Nikon-DSLRs--cat_nikon.html. Mijn vader zijn analoge camera's hebben ook zo iets en je ziet daar veel scherper door dan door een zoeker van mijn D3000. Aangezien ik geen geld heb voor zo een stuk glas vraag ik mij af hoe jullie dat doen met het standaard glas om toch goede en scherpe foto's te krijgen zonder op dat lampje te moeten letten.

Deel jouw mening

Let op: Op een artikel ouder dan een week kan alleen gereageerd worden door geregistreerde bezoekers.
Wil je toch reageren, log in of registreer je dan gratis.

Cursus Natuurfotografie in Nederland met Rob Dijkstra

Cursus Naaktfotografie met Danyel Weideman

Ontvang wekelijks fotografietips in je inbox

44.431 fotografie enthousiastelingen ontvangen de tips al!
Meer over de wekelijkse mail. Of blijf op de hoogte via Facebook. Aanmelding beveiligd met Google reCaptcha.

Elja Trum

Photofacts; alles wat met fotografie te maken heeft!

Wil je graag mooiere foto's maken en op de hoogte blijven van ontwikkelingen binnen de fotografie? Photofacts plaatst leerzame artikelen die gerelateerd zijn aan fotografie. Variërend van product-aankondiging tot praktische fotografietips of de bespreking van een website. Photofacts bericht dagelijks over fotografie en is een uit de hand gelopen hobby project van Elja Trum. De artikelen worden geschreven door een team van vrijwillige bloggers. Mocht je het leuk vinden om een of meerdere artikelen te schrijven op Photofacts, neem dan contact op.Meer over Photofacts

Autofocus of toch maar handmatig scherpstellen?

1. Marcofotografie

2. Nachtfotografie

3. Portretfotografie

4. Door glas of een hek fotograferen

5. Actiefotografie