Post mortem; fotografie in een tijd van verdriet

zaterdag 12 december 2009, 17:38 door Ed Coenen | 9.673x gelezen | 13 reacties

In deze dagen voor de kerst is het negen jaar geleden dat een heel goede vriend van mij overleed. Plotseling, tijdens het squashen. Ook toen al was ik veel met fotografie bezig en werd gevraagd een reportage te maken. Wat wel en wat niet in beeld brengen? 'Alles!' De foto's staan in een album en staan op een CD-rom. Dankbaar werk, maar niet iedereen wil de eerste tijd 'alles' zien.

Maanden tevoren spraken we over fotografie, overigens niet onze gedeelde interesse, en vertelde ik het vreemd te vinden dat de rouwperiode nooit in beeld werd gebracht. Geboorte en huwelijk, ja, maar de dood niet. Terwijl in mijn kijk op het leven de dood net zo goed bij het leven hoort als geboorte.

Negen jaar geleden mocht het onverwacht zelf uitvoeren, op verzoek van zijn vrouw. Zij wilde 'alles' in beeld gebracht zien. Het werd een stevig weekje, met een paar dagen werken in de rouwkamer en uiteindelijk ook in het crematorium. Het leverde een CD-rom op met tientallen beelden. Voor een deel van de nabestaanden werd dit gezien als een mooie afsluiting van een tijd, maar anderen wilden het materiaal een tijd lang niet zien.

Voor mij is de reportage een goede herinnering aan een goede vriend. Meer dan een willekeurig andere reportage lijkt me dat ook de functie van een rouwverslag. De CD toont enkele foto's van hem, liggend in zijn kist. Niet iedere fotograaf doet dat, maar ik vind het nog steeds deel uitmaken van een reportage. Wie het ook ooit gevraagd wordt: maak foto's van de opgebaarde persoon zo snel mogelijk. Later in de tijd worden lijkvlekken duidelijker en dat doet afbreuk aan de herinnering.

In mijn herinnering heb ik de reportage gemaakt in de beste traditie van een reportagefotograaf. Registrerend, op de achtergrond blijvend. Met minder de nadruk op verdriet dan op het troost zoeken bij elkaar, maar ik ben sterke emoties niet uit de weggegaan, zie ik terug.

Nu zou ik vooral de hoge ISO-waarden benutten, maar in de tijd dat digitaal fotograferen nog vooral analoge films scannen betekende was de flitser meestal nodig. Het stoorde kennelijk niemand. Alleen in het crematorium werd het door sommigen 'bijzonder' gevonden dat er werd gefotografeerd.

Oude graven

Uit reacties op een eerdere blog op een blog op Photofacts en naderhand googlen weet ik dat het rouwfotografie een specialisme is geworden. Een lastig te 'verkopen' specialismen lijkt mij, want waar trouwfotograaf blije bruidsparen in het zonnetje mogen zetten, moet de rouwfotograaf het doen met woorden en serene beelden.

Ook ik laat mijn foto's niet zien. De foto's bij deze bijdrage heb ik een paar dagen geleden voor deze bijdrage gemaakt op oude begraafplaats Jaffa, te vinden pal naast het Aula Congrescentrum van de universiteit in Delft. Op een ander moment ga ik daar zeker nog eens met een uitgebreider foto-set op bezoek. Maar dat is voor mij dan een andere invulling van post-mortemfotografie.

Wil jij ook gave foto's maken?

Probeer twee weken gratis onze online cursussen over fotografie. Je krijgt direct toegang tot meer dan 100 cursussen. Na twee weken vervalt je proeflidmaatschap automatisch. Je zit dus nergens aan vast.

14 dagen gratis fotografiecursussen kijken

Over de auteur

Ed Coenen is onder meer reportagefotograaf. Hij ziet zijn foto's afgedrukt in tijdschriften.

13 reacties

Casper de Graaf schreef op zaterdag 12 december 2009 om 18:15 | reageer
Lijkt me heftig en tegelijk indrukwekkend en dankbaar, vooral als het zo dichtbij is. Het is bijzonder, maar waarom ook niet inderdaad. Het hoort bij het leven.

Thomas Dral schreef op zaterdag 12 december 2009 om 19:47 | reageer
Deze vorm van fotografie lijkt mij best lastig en heftig, het zelfde geld voor het fotograferen op de afdeling oncologie van een ziekenhuis als ouders hier om vragen. Je moet volgens mij wel heel erg stevig in je schoenen staan om dit aan te kunnen en vol te kunnen houden. Het is niet iets wat je even doet!Maar het hoort er bij en ik zou het niet vreemd vinden om het vast te leggen het is achteraf toch iets wat je nog hebt om terug te kijken! Je wordt in de dagen na het overlijden van iemand geleefd en als je dan achteraf alles nog eens rustig terug kan kijken.

NielsThijssen schreef op zondag 13 december 2009 om 00:21 | reageer
In 1995 heb ik na plots overlijden van mijn broertje ook foto's gemaakt, van begin tot einde van het hele rouwproces (ook in kist etc.). Nu hebben we die foto's afgedrukt en netjes in een mooi handformaat boekwerk gedaan, en kijken bv met Allerheiligen/Allerzielen er nog op terug. 't Blijft hoe dan ook de laatste keer dat ik hem zag. Denk dat het zeker bij het leven hoort, maar veelal over t' hoofd gezien wordt onder mom van "het blijft vervelend om iemand te verzoeken foto's te maken" en natuurlijk (vooral) het rouwproces waar naasten in zitten. Toch bekruipt bij mij een prettig gevoel dat ik niet alleen dergelijke foto's ooit gemaakt heb (al zou ik zeker wel even lang moeten nadenken indien mij gevraagd wordt van een overledene foto's voor de familie te maken). Noem het schroom, noem het angst... ik denk dat DAT gevoel normaal is.Op moment dat je geen enkele emotie bekruipt, dan zou je zeker af mogen vragen of dat normaal is.

ImgSensors schreef op zondag 13 december 2009 om 01:16 | reageer
Ik heb een week geleden de begrafenis van mijn eigen vader gefotografeerd.
Verder dan simpelweg fotografisch registreren kwam ik niet maar dat ik het moest proberen te fotograferen stond voor mij direct vast.
Ik heb de foto's tot nu toe alleen even vluchtig bekeken maar dat was genoeg bevestiging dat ik hier goed aan gedaan heb.
Dit deed mij inderdaad beseffen dat je over deze soort van afscheidreportage zeer weinig hoort of ziet. Aan de andere kant is het ook wel begrijpelijk dat als je met het overlijden van een geliefde wordt geconfronteerd foto's maken of laten maken van het afscheid wel het allerlaatste is waar je überhaupt aan denkt.
Vanuit mijn eigen ervaring kan ik nu wel bevestigen dat deze foto's van zeer grote emotionele waarde zijn.

JerryBig schreef op zondag 13 december 2009 om 16:28 | reageer
Ooit mijn camera ter beschikking gesteld aan een vriend die zijn dood geboren kindje wilde vastleggen voordat het begraven werd.
Ik herinner me het vreemde gevoel wat zich van mij meester maakte (naast het verdriet) toen hij het vroeg. Is dit wel gepast? Moet dat nou? Ik was blij dat hij het zelf wilde doen want ik geloof niet dat ik het had gekund.
Achteraf hangt er in hun woonkamer een foto van een kinderhandje in de hand van zijn vader. Een ontroerend plaatje als je weet dat het kindje er niet meer is. Voor hen van grote waarde, voor een voorbijganger een leuk plaatje.
Maar ik blijf het moeilijk vinden.

Mary schreef op zondag 13 december 2009 om 19:59 | reageer
Na het lezen van de reactie's hier, moet ik toch reageren. Ik heb zelf(12 jaar geleden) de begrafenis van mijn dochtertje laten fotograferen. De man heeft achter af gezegt "uitvaart volwassenen prima, maar baby nooit meer" Ik zelf ben altijd heel erg blij geweest er mee. En voor mij is dat ook de reden geweest om toen ik de gelegenheid had fotovakschool te gaan volgen, en wil me gaan richten op rouwfotografie! En juist op baby/ kinder uitvaarten, mensen vinden dit raar en eng! tja ik snap dat ook wel. Maar voor mij geldt ook dat ik juist dit stukje wil geven.... Als ik daar door vreemd ben in sommige ogen, dan het zij zo! Ik sta voor mijn idee en mijn dromen, om andere met dit verlies te kunnen helpen!

EdC schreef op zondag 13 december 2009 om 21:53 | reageer
@ImgSensors, beste Marisol, gecondoleerd met het verlies van jouw vader. Ik waardeer het zeer dat je de begrafenis zelf hebt willen vastleggen. Je bent fotograaf of niet. Ik zou zelf waarschijnlijk een camera bij me hebben, maar liever zou ik willen dat een ander een reportage zou maken. Al zou het alleen al zijn omdat ik zelf op zo'n dag niet alles in het oog kan houden. Die dag ben ik géén fotograaf. Ik ben benieuwd of je daar nog eens iets over kunt zeggen.

@Mary, trek je niets aan van wat anderen zeggen. Je doet je werk niet voor 'anderen', maar voor de klant, de ouders. Met jouw persoonlijke ervaring kun je de ouders aanvoelen en met jouw opleiding kun je een bijzonder waardevolle herinnering afleveren. Het lijkt me zakelijk gezien een moeilijk specialisme, zeker ook gezien het bestaan van kosteloos werkende profs. Zie de blog van een paar weken geleden.

@JerryBig. Mooi beeld dat je schetst. Rouwfotografie heeft een ander doel dan gebruikelijk in de fotografie: je doet het voor de nabestaanden, niet voor buitenstaanders. De vinger van het kind mag als foto aan de muur, de foto van het kind zelf wordt waarschijnlijk gekoesterd in een klein lijstje of een album. Om er soms eens even iets tegen te zeggen.

Ik begrijp de schroom om een overledene te fotograferen. Ik denk dat dat ook goed is. Aan de andere kant, ik heb geleerd om mij als reportagefotograaf over mijn schroom heen te zetten en te doen wat gedaan moet worden.

Arno schreef op maandag 14 december 2009 om 11:51 | reageer
Toch een knap staaltje werk deze tak van fotografie en goed dat je dat ook kunt, ikzelf blijf maar bij het fotograferen van de vrolijke momenten van het leven.

Daniël
Ik werd twee jaar geleden ook geconfronteerd met de vraag of ik mijn Oma (97 jaar oud) wilde fotograferen in de rouwkamer. Ondanks dat mijn hobby fotografie in een zeer pril stadium was (en als ik hier de ervarenheid lees nu nog steeds in een pril stadium verkeer)had ik de grootste moeite met het feit dat er rouwende personen aanwezig waren tijdens het fotograferen.
Liever was ik even alleen geweest, ik weet het, had ik kunnen vragen maar de overvallende vraag en onervarenheid speelde toen grote parten.
De aanwezigen hadden overigens geen moeite met mijn opdracht en waren blij dat ik dit deed.
Maar mijn vraag is eigenlijk, hebben diegene die dit soort fotografie gedaan hebben ook de rouwende mensen zelf vastgelegd of alleen de overledene?

Met vriendelijke groet,
Daniël

EdC schreef op maandag 14 december 2009 om 19:04 | reageer
@Daniël, 'alles' vastgelegd. Dus ook het intense verdriet van weduwe en het wat ingetogener verdriet van het kind. Ook de omhelzingen in de rouwkamer. Ook de plechtigheid in het crematorium. Ook het 'feest van herkenning' van familie en vrienden die elkaar lang niet hebben gezien.

Heftig misschien, maar 'alles' is voor mij ook echt 'alles'. Je doet het voor de nabestaanden, die naderhand kunnen zien hoe die dagen zijn gegaan en wie er zijn geweest. Uiteindelijk moeten zij maar bepalen wat zij bewaren.

Geen idee of het helpt, maar wie onervaren is in het fotograferen van mensen, zou zich kunnen inbeelden verslaggever te zijn. Met een camera in mijn hand loop ik op bijeenkomsten waar iedereen zit rustig rond. Zónder laat ik dat wel uit mijn hoofd.

Mary schreef op maandag 14 december 2009 om 19:16 | reageer
Beste edC,

Bedankt voor je reactie op mijn stukje, zou je mij ook kunnen vertellen welke blog je bedoelt? want ik kan het zo snel niet vinden, en wil het graag lezen.

Met vriendelijke groet,
Mary

Elja Trum schreef op maandag 14 december 2009 om 19:45 | reageer
@Mary; Ed doelt op dit artikel over Make A Memory.

tonv schreef op dinsdag 15 december 2009 om 07:20 | reageer
Beelden zijn de ankers van het geheugen. En daarom is het bijzonder wanneer je als fotograaf beelden kunt creëren die nabestaanden in hun verwerkingsproces helpen. Uit ervaring weet ik dat tijd hierin geen factor is en zijn goede foto's van blijvende (emotionele) waarde. Zoals je zegt zal een fotograaf soms schroom moeten overwinnen voor een degelijke fotoreportage. Persoonlijk zou ik het echter een grotere artistieke uitdaging vinden dan bijv. een bruiloft.

Deel jouw mening

Let op: Op een artikel ouder dan een week kan alleen gereageerd worden door geregistreerde bezoekers.
Wil je toch reageren, log in of registreer je dan gratis.

Van Beeld naar Kunst met Micky Hoogendijk

Ontvang wekelijks fotografietips in je inbox

44.432 fotografie enthousiastelingen ontvangen de tips al!
Meer over de wekelijkse mail. Of blijf op de hoogte via Facebook. Aanmelding beveiligd met Google reCaptcha.

Elja Trum

Photofacts; alles wat met fotografie te maken heeft!

Wil je graag mooiere foto's maken en op de hoogte blijven van ontwikkelingen binnen de fotografie? Photofacts plaatst leerzame artikelen die gerelateerd zijn aan fotografie. Variërend van product-aankondiging tot praktische fotografietips of de bespreking van een website. Photofacts bericht dagelijks over fotografie en is een uit de hand gelopen hobby project van Elja Trum. De artikelen worden geschreven door een team van vrijwillige bloggers. Mocht je het leuk vinden om een of meerdere artikelen te schrijven op Photofacts, neem dan contact op.Meer over Photofacts

Post mortem; fotografie in een tijd van verdriet